Wieś Stare w gm. Wysoka i rodzina Orlandów

[wojtaq]

Tym razem chciałbym poszerzyć wiedzę o miejscowości Stare leżącą w granicach powiatu pilskiego. Do 1945 r. wieś nosiła nazwę Stahren i była częścią dóbr rodziny Orland. Po wkroczeniu Rosjan, początkowo nie dotknęły ich retorsje ze strony zdobywców, jednak na skutek donosu złożonego przez mieszkańca Złotowa cała czterososobowa rodzina została bez pardonu rozstrzelana. To byli dobrzy ludzie, podczas okupacji wspierali okolicznych Polaków oraz robotników przymusowych. Byli przekonani, że po przejściu frontu będą żyć i pracować, jak dawniej. Stąd nie wykonali polecenia administracji niemieckiej i wbrew nakazowi przymusowej ewakuacji pozostali we dworze. Tam spotkała ich bezsensowna śmierć, lecz zapisali się w lokalnej świadomości i przynajmniej pamięć o nich otoczono szacunkiem. Jej wyrazem jest niewielki rodzinny cmentarz, gdzie widać troskliwą rękę obecnych mieszkańców Starego. Teraz pytanie i prośba o pomoc w zebraniu wszelkich dostępnych informacji o Orlandach, ich pochodzeniu, dokonaniach i okolicznościach śmierci. Może ktoś jest w posiadaniu fotografii lub dokumentów związanych z tą rodziną i ich majątkiem, to będę wdzięczny za skany lub kopie.

[Tom]

Moze to byc ciekawa historia, proponuje szukac "Orlandshof Stahren" jest troche tego np: http://territorial.de/dawp/wirsitz/weissecl.htm
W niemieckich archiwach cos moze by bylo w "Amtsbezirk Weißeck-Land".

Ps. Orlandshof - nie mozna doslownie przetlumaczyc na j. polski, jako slowo kluczowe uzylem w/w okreslenie "posiadlosc Orlandow w Stahren".

Moze to pomoze:
Wolf-Dietrich Orland (1913-1994).
http://www.westpreussen-berlin.de/Mitt78/LW_MB_78_a.pdf
http://www.westpreussen-online.de/html/ ... texte.html

Tom

[wojtaq]

Dziękuję Tom za sugestie, ale niczego tam nie znalazłem... Historia rodziny Orland bardzo mną wstrząsnęła i bez znaczenia jest narodowość rozstrzelanych. Postanowiłem rozjaśnić nieco tę mroczną historię i mam nadzieję, że tak właśnie będzie. Orlandshof, a właściwie Vorwerk Orlandshof to miejscowość z folwarkiem należącym do rodziny Orland, a dzisiaj wieś Gmurowo. Dzięki uprzejmości szefa pilskiej delegatury WKZ w Poznaniu p. Romana Chwaliszewskiego wszedłem w posiadanie kilku skanów fotografii Kurta, Charlotte z d. Peschko, Marion i Karla Heinricha oraz lakonicznej relacji o okolicznościach ich śmierci. Nie jest tego wiele, lecz musi na razie wystarczyć do prób poszerzenia całej dostępnej wiedzy. Myślę, że jesteśmy to winni ofiarom, a także Polakom z tych okolic, którzy podczas okupacji przetrwali dzięki Orlandom i, choć nieskutecznie to jednak wzięli ich w obronę przed Rosjanami. Przez Stare poprowadziłem w czerwcu b.r. trasę rajdu motocyklowego mając na celu ujawnienie przed uczestnikami dramatis personae wydarzeń ze stycznia 1945 r. i nie mam zamiaru na tym poprzestać. Ich historia stała się w efekcie ważnych wydarzeń ubiegłego wieku naszą historią, co powinno wskazać imperatyw współczesnym mieszkańcom tych miejsc. Mam na myśli pilan w szerokim tego słowa znaczeniu obejmującym choćby małą Ojczyznę powiatu pilskiego. Jeśli mógłbyś mi pomóc w rozwikłaniu tej sprawy, to będę wdzięczny i z pewnością nie wrzucę efektu do szuflady. Z tym samym apelem zwracam się do wszystkich, którzy zechcą poszperać w przeszłości wraz ze mną...

[Tom]

Byc moze cos jest w archiwum niemieckim, trzeba wytrwania w szukaniu i korespondencji, ale... proponuje te historie zamiescic na stronie dawnych pilan http://schneidemuehl.net , moze... ktos cos wie wiecej.
Pozdrawiam
Tom

[adam]

Poszukalem w niemieckich zrödlach informacji na temat wsi Stare i mieszkajacej tam niegdys rodziny Orlandöw, troche informacji udalo mi sie znalezc.
Nazwa miejscowosci Stare do 1912 r. byla pisana Stahren, nastepnie opuszczono litere h i pisownia brzmiala Staren.
Wlascicielami majatku Stare byli:
"Pisownie imion i nazwisk pozostawiam tak jak podaja zrödla niemieckie"
1773 - Andreas von Gustomski, lawnik sadu w Warszawie.
1831 - Barbara Sophia von Gustomska, ktöra po mezu nazywala sie von Verbno-Rydzinska.
1835 - prezydent sadu okregowego de Verbno-Rydzinski.
1840 - Klawitter.
1853 - Caroline Orland, ur.Klawitter.
Nastepnie od tego roku tj. 1853 r. do 1945 r. majatek Stare przez trzy pokolenia nalezal do rodziny Orland.

[adam]

Pruski spis powszechny z 1864 r. podaje dane dotyczace obszaru majatku Stare:

mieszkancy - 258
powierzchnia uprawna- 702 ha
ogrody- 1,9 ha
laki - 82,10 ha
pastwiska - 37.43 ha
lasy - 230.36 ha
woda - 40.19 ha
nieuzytki - 0.3 ha
powierzchnia ogölna - 1094.28 ha
wlasciciel - 1
czesci posiadlosci - 2
budynki mieszkalne - 12
budynki przemyslowe - 2
budynki gospodarcze - 29

[adam]

W 1877 r. wlascicielem majatku i folwarku Marienwalde i Orlandshof byl Guido Orland. Powierzchnia calkowita posiadanego terenu wynosila 1125 ha.

W 1886 r. wlascicielem byl Richard Orland, posiadal on:
pola uprawne - 719,31 ha
laki - 83,85 ha
pastwiska - 21,80 ha
las - 235,27 ha
nieuzytki, podwörza, drogi - 41,04 ha
Powierzchnia calkowita wynosila - 1126,80 ha.

W 1913 r. wlascicielem byl Kurt Orland, posiadal on:
pola uprawne - 620,00 ha
laki i pastwiska - 114,00 ha
las - 200 ha
nieuzytki, podwörza, drogi - 46,00 ha
lacznie - 980,00 ha
koni - 72
bydlo - 145
w tym kröw mlecznych - 60
owiec - 785
swin - 52

[wojtaq]

Dziękuję adam!
Epizod w Starem to jeden z wielu podobnych na przestrzeni czasów, a szczególnie ostatniej wojny. Niby nic, a jednak pobudził moja wyobraźnię i emocje może dlatego, że stałem się przypadkowym świadkiem tej historii oraz bywalcem miejsca zdarzenia. Niemal identyczny epilog był udziałem wielu pruskich junkrów, posiadaczy ziemskich i pozostałych naiwnych liczących na wielkoduszność Rosjan podczas przetaczania frontu w 1945 r. To zdarzenia mrożące krew w żyłach, dramatyczne i najczęściej zapominane. W trakcie tegorocznych wędrówek po Kaszubach i środkowym Pomorzu wygrzebałem kilkanaście bliźniaczych przypadków, choć okoliczności jednego z nich były szczególnie poruszające. Chodzi o synową Żelaznego Kanclerza Sibyl von Bismarck, która w oczekiwaniu na wkroczenie Rosjan do posiadłości rodowej Bismarck-Schoenhausen w ówczesnym Varzin przeżywała osobisty dramat zakończony samobójstwem na wieść o pierwszych zdobywcach we wsi...
Natomiast epizod w Starem jest o tyle zajmujący, że tak niewiele wiadomo o tych ludziach. Orlandowie przez trzy pokolenia, jak piszesz stworzyli nowoczesną i dobrze funkcjonującą instytucję o wysokich walorach agrarnych. A potem, żarliwie wyznając zasady cywilizowanej częsci Europy zdali się na łaskę barbarzyńskiego zdobywcy. Najgorsze jest, że okoliczni Polacy wydali wobec Rosjan dobre świadectwo Niemcom, a jednak któryś niegodziwiec i zapewne także Polak podobno ze Złotowa zadenuncjował Orlandów, co stało się bezpośrednią przyczyną rozstrzelania całej rodziny! Czy jest sens zestawiać ten dramat z analogicznymi polskimi na przestrzeni całej okupacji? Niektórzy zapewne do dziś i pewnie przez wiele kolejnych lat będą zestawiać i porównywać, lecz ja mam ustalony pogląd na takie sprawy. To wielka Historia, którą ludzie szanują, lecz dla niej samej pojedynczy człowiek jest mało znaczącym elementem ponadczasowej machiny...
Adam, proszę o więcej!

[adam]

Witam, mysle, ze jest duzo racji w tym co piszesz. Czytalem sporo wspomnien z tamtego okresu i mysle, ze jest prawda, ze w czasach kiedy te wydarzenia mialy miejsce najmniej warte bylo zycie ludzkie, niestety. Czytalem wspomnienia w ktörych byla mowa o tym, ze z Niemcami uciekali tez dobrowolnie ich przymusowi robotnicy, Rosjanie czy Polacy, gdyz oni tez czesto stawali sie ofiarami przemocy i barbarzynstwa nadciagajacej cywilizacji azjatyckiej do jakiej nalezala i nalezy Rosja.
W nastepnych dniach umieszcze jeszcze kilka informacji odnosnie rodziny Orland, natomiast teraz dodam, ze rodzina ta zostala zdradzona przez robotnika Polaka tzw. kongresowego. Byli to Polacy osiedleni w 1936 r. przez rzad polski na miejsce wysiedlonych Niemcöw a pochodzacy z tzw. Kongresöwki. Niestety Polacy ci w czasie wojny zostali wysiedleni i na ich miejsce osiedlono Niemcöw z Besarabii, ktörzy to w 1945 r. opuszczali zajete domostwa.

[ziolek]

Oj Adamie. Odbiegłeś nieco od historii do spraw bieżących, ale pozwolę sobie krótko się do tego odnieść do kwestii o jakiej napomknąłeś.

Cóż się kryję pod stwierdzeniem, że Rosja w przeszłości i ta współczesna to cywilizacja azjatycka? Zgodzę się, że ze względu na stosunki etniczne można mówić o pewnej odmienności części społeczeństwa rosyjskiej wobec kultury europejskiej, ale nic innego nie przychodzi mi na myśl by mówić o Rosji jako cywilizacji azjatyckiej. Może cechuje Rosję pewna wielowiekowa odmienność kulturowa i religijna, ale nie wydaje mi się żeby przesądzało to azjatyckości. Jeśli nie chcesz zaśmiecać wątku zapraszam Cię do polemiki w prywatnych wiadomościach. :)

[adam]

Mam nadzieja, ze osoba, ktöra zalozyla ten temat nie bedzie miala nam za zle ta krötka wymiane pogladöw. Piszac o cywilizacji azjatyckiej, zrobilem pewien skröt myslowy, dokladniej powinienem napisac cywilizacja turanska. Znam osobiscie Rosjan, to bardzo mili i sympatyczni ludzie, przynajmniej ci z ktörymi ja sie spotkalem i nie dawalo mi spokoju dlaczego w pewnych okolicznosciach potrafia zamienic sie w tyranöw, podobnie jak Niemcy przeciez to porzadni, pracowici ludzie, a jednak jest w nich cos co potrafi ich zmienic w barbarzyncöw. Odnosnie Rosjan jest to wiara i przekonanie w slusznosc osoby, ktöra rzadzi, a osoba rzadzaca wymaga absolutnego posluszenstwa od calego narodu. Carowie byli bogami, Lenin zostal zmumifikowany tak jak to robiono z faraonami, ktörzy tez byli bogami, no a o wspölczesniej Rosji chyba pisac nie musze, niech sie ktos spröbuje przeciwstawic Putinowi, lub obecnemu prezydentowi marionetce Putina. Co jakis czas wiadomosci podaja o losach niepokornych.

[ziolek]

Heh. Zatem stawiam tezę, że III Rzesza była skrajnie turańska. Czy mam rację?

[wojtaq]

:evil: A miało być tylko o Orlandach...
O tempora! O mores!

[adam]

Wojtaq pozwöl prosze, jeszcze tylko slowo do Ziolka, otöz III Rzesza to cywilizacja bizantyjska. Juz wracam do tematu.

W 1913 r. w majatku nalezacym do rodziny Orland znajdowala sie cegielnia, suszarnia kartofli, gorzelnia.
W 1945 r. majatek Staren wraz z folwarkiem Marienwalde nalezal do Kurta Orland powierzchnia calkowita wynosila okolo 950 ha.

pola uprawne - 540 ha
laki - 80 ha
las - 330 ha
konie - 50 szt
bydlo - 70 szt
trzoda chlewna - 120 szt
owce - 300 szt

cdn...

[ziolek]

Eh Adamie. Z całym szacunkiem dla Twoich poglądów, ale wydaje mi się, że za bardzo zawierzasz upraszczaszającym teoriom i nieco sztucznym i krzywdzącym, a mającym tłumaczyć złożone zjawiska. Po prostu nie dostrzegam takich motywów zachowań ludzkich, o których piszesz. Chyba w większym stopniu o przebiegu zdarzeń decyduje wpływ wielu okoliczności, a nie przynależność do danej cywilizacji.

Chętnie bym popolemizował z Tobą, ale skoro intencją autora tematu była rozmowa o Orlandrach to jeśli zajdzie taka potrzeba to przedstawmy swoje racje w innym miejscu.

Pozdrawiam. :)

[adam]

Kurt Orland byl wielkim gajowym i mysliwym, jego glöwne zainteresowanie prowadzeniem gospodarstwa skupialo sie na lesie i utrzymaniu jak najwiecej ilosci zwierzyny lesnej o ktöra to bardzo dbal i ponad wszystko kochal. Gospodarka lesna podlegala lesniczemu, ostatnim byl Oskar Lüpke. Prowadzenie i nadzör nad gospodarka rolna powierzyl Orland inspektorowi i zarzadcy. Orland byl czlowiekiem bardzo wierzacym. Aby zaoszczedzic dlugiej drogi do kosciola w Wissek (Wysoka) podczas brzydkiej pogody, pozwalal swoim pracownikom na wziecie udzialu w mszy swietej , ktöra byla odprawiana w korytarzu jego domu. Kiedy 22 stycznia 1945 r. wyruszal konwöj ewakuacyjny, Kurt Orland nie potrafil roztac sie ze swoja posiadloscia i pomimo ostrzezenia ostatniej nocy przed wyjazdem na grozace mu niebezpieczenstwo postanowil pozostac wraz z rodzina. W kilka dni po wejsciu Sowietöw, jeden z polskich "kongresowych" robotniköw doniösl na rodzine Orlandöw Sowietom. Pomimo wstawiennictwa polskich robotniköw Kurt Orland wraz ze swoja zona Charlotte ur. Peschko, najstarsza cörka Marion Goetze ur. Orland i najmlodszym synem Karl Heinrichem zostali zastrzeleni w piwnicy ich domu. Starszy syn Joachim Albrecht polegl w 1945 r. na wojnie.

[adam]

Orlandshof-Gmurowo.
W 1877 r. folwark Orlandshof nalezy do Guido Orland, kilka lat pözniej tj. w 1886 r. zostaje sprzedany nowemu wlascicielowi o nazwisku Jahn. Cala powierzchnia folwarku wynosila 321 ha. W 1907 r. nastepnym wlascicielem byl Alfred Hartmann. Trzy lata pözniej w 1910 r. majatek ten kupuje K. Felicki. W 1917 r. sprzedaje ta posiadlosc Adalbertowi Gmurowskiemu. Gmurowski aby nabyc ten majatek, sprzedaje przedzalnie, ktöra posiada w Aachen. W 1920 r. nazwa miejscowosci zostaje zmieniona na Gmurowo. W 1939 r. po wejsciu niemieckich oddzialöw Gmurowski zostal z tego folwarku wywlaszczony.

[wojtaq]

Z wdzięcznością czytam każdy post w tym temacie i widzę adam, że jesteś dociekliwy i konsekwentny. Obowiązki rodzinne obniżyły moją aktywność tu i gdzie indziej, więc czerpię wiele radości z najmniejszych zdarzeń. Nurtuje mnie pytanie, czy gdziekolwiek mogły zachować się dokumenty lub relacje dotyczące osoby sprzedawczyka i okoliczności wydania na śmierć Orlandów w ręce czerwonoarmistów.

[adam]

Trudno jednoznacznie odpowiedziec, czy zachowaly sie dokumenty i relacje dotyczace okolicznosci smierci rodziny Orlandöw i osoby, ktöra sie do tego przyczynila. Mysle, ze w tym przypadku wskazane jest popytac osoby, ktöre w tamtym okresie przebywaly w Stare, moze one pamietaja szczegöly tego zdarzenia. Musze przyznac, ze bardzo sobie cenie wspomnienia osöb pamietajacych tamte w koncu juz odlegle czasy. Jak do tej pory czesto udawalo mi sie pozytywnie zweryfikowac zaslyszane informacje, choc czasami pojawiaja sie drobne niescislosci, lecz nie maja one wplywu na sedno zagadnienia. Odnosze tez wrazenie, ze ludzie chetniej i otwarcie opowiadaja o postaciach negatywnych z tamtego okresu, ktörych juz nie ma wsröd nas anizeli o osobach o negatywnym zachowaniu ale jeszcze zyjacych.
Odnosnie rodziny Orlandöw jest to wszystko co udalo mi sie znalezc. Pozdrawiam

[wojtaq]

Poniżej zamieszczam fotografie Orlandów, jakie otrzymałem od p. Romana Chwaliszewskiego z Piły:


Charlotte Orland z córką Marion


Charlotte Orland z Marion i Karlem Heinrichem(?) - nie jestem pewien, ale niewykluczone, że to może być starszy Joachim Albrecht.


Kurt Orland

[wojtaq]

Errata do poprzedniego posta!
Na fotografii z Charlotte i Marion jest jednak Joachim Albert. Przestudiowałem uważnie informację od p. Chwaliszewskiego, z której wynika różnica wieku 14 lat między Marion i najmłodszym Karlem Heinrichem. Mężczyzna na fotografii wygląda na rówieśnika swojej siostry, więc może to być tylko starszy brat Joachim. A przynajmniej tak sądzę.
Poniżej pełen tekst p. Romana Chwaliszewskiego o Orlandach. Pewne fakty powielają zamieszczone wyżej przez Adama, lecz zamieszczam tekst w całości:

"Wieś Stare od XV do poł. XIX w. była własnością szlachty polskiej. W okresie pierwszego rozbioru Polski (1772) władał nią Andrzej Gostomski. W 1831 r. Barbara Zofia Gostomska, która poślubila Rydzyńskiego herbu Werbno. W 1840 r. dzierzawcą a następnie właścicielem Starego został Klawitter. W 1853 r. jego córka Karolina wyszła za Orlanda. Rodzina ta aż do stycznia 1945 r. posiadała majatek Stare oraz przynależne do niego folwarki Maryniec zwany wówczas Marienwalde oraz Gmurowo zwane Orlandshof o ogólnym areale 1125 ha. W okresie międzywojennym (1920-1939) Stare było wsią graniczną z placówką polskiej Straży Granicznej. W 1935 r. rozpoczęła się częściowa parcelacja wsi w ramach tzw. reformy ministra rolnictwa Poniatowskiego, w wyniku której powstały w Starem (przy drodze do Rudnej i Głubczyna) oraz w Maryńcu nowe osady. Część ich mieszkańców, zwłaszcza w Maryńcu pochodziła z centralnej Polski. Kurt Orland pozostał w Polsce i z całą rodziną przyjął obywatelstwo polskie. Był dobrym gospodarzem oraz wspaniałym hodowcą zwierząt leśnych i myśliwym. Pomagał mu w tym leśniczy Oskar Lüpke administrujący ok. 200 ha lasem. W okresie okupacji hitlerowskiej Kurt Roland nie angażował się w sprawy polityczne. W 1944 r. bezpłatnie zaopatrywał ubogich Polaków w drewno opalowe. W dniu 22 stycznia 1945 r. wbrew nakazom władz hitlerowskich nie opuścił Starego. Był przekonany, że nadal tak jak w latach 1920-1939 będzie prowadził swój majątek. Jednakże w dniu 29 stycznia 1945r. wg informacji śp. Zygmunta Gruszki ze Złotowa, na skutek denuncjacji i oskarżenia złożonego żołnierzom rosyjskim – czerwonoarmistom, którzy nadzorowali „zdobycze wojenne” w Starem, Kurt Orland (ur. 25.07.1888) żona jego Charlotte z domu Peschko (ur. 28.07.1888), ich córka Marion zamężna Goetze (ur. 08.07.1914) oraz ich syn Karl Heinrich (ur. 04.04.1928) zostali zastrzeleni."

Na koniec jeszcze dwie fotografie:

[Tom]

Smutna Historia ludzi, ktörzy na pewno kochali swä malä ojczyzne Stahren, gdyz nie chcieli jej opuscic. Przyjeli obywatelstwo polskie aby byc tam gdzie ich miejsce.
Dziwie sie, ze ORLANDOWIE jako obywatele polscy, Polska zapomniala napisac na ich grobie tablice w j. polskim.
Ciekawe czy poznamy nazwisko falszywego oskarzyciela Orlandow?

Z tablicy nagrobnej:
"...Der Krieg has sie nicht verschont" - wojna ich nie oszczedzila.

Tom

[wojtaq]

Jest i tablica; Polska nie zapomniała...



Po wojnie z cmentarza pozostały gruzy w ocalałym parkanie i neogotycka, ceglana brama. Pan Henryk Banaś, który jest właścicielem terenu włożył niemało pracy, czasu i pieniędzy dla przywrócenia dawnej świetności tego miejsca. Z wykrywaczem metali odnalazł zagrzebane w ziemii fragmenty żelaznych elementów. Zostały odlane krzyże, ustawiono nowe nagrobki i nawet wyrzeźbiono figurę nagrobną odtworzoną ze starych fotografii! Wreszcie upamiętniono piękną tablicą rozstrzelaną rodzinę. To bardzo wiele, jak na małą wioskę i życzyłbym sobie tyle energii i poświęcenia w innych miejscach wołających o pamięć...

[Tom]

Dzieki, wojtaq!

Sugerowalem sie Fotografiä ktöra upamietnila ich w j. niemieckim. Wyszedlem z zalozenia ze powinno byc na jednej wspolnej tablicy. Ale to bez znaczenia.
Milo, ze sä ludzie tacy jak p. Henryk Banas, ktoremu na sercu lezalo upamietnienie dawnych mieszkancöw, niezaleznie jakiej narodowosci byli. A tym bardziej ze byli znani i szanowani, ktörzy wspierali Polaköw.
Smutna Historia, nie znam sie na "zasadach okreslen" w stosunku do nowego filozoficznego prawa, ale taki podstep falszywego oskarzyciela i roztrzelanie to dla mnie jednoznaczny - mord. Najmlodszy rozstrzelany mial dopiero 17 lat.
A oskarzyciel, co z nim? kim byl? Chcial sie pozbyc ich, czy nie bylo to z checi zagarniecia czesci majatku po Orlandach? Musial miec w tym jakis cel, tak bezinteresownie chyba nie zrobil?

Tom

[adam]

Mamy przeciez instytucje zajmujaca sie wyjasnianiem i sciganiem za zbrodnie dokonane na narodzie polskim, jest nia IPN. Przed 1939r. rodzina Orlandöw bez watpienia przyjela obywatelstwo polskie, gdyz jesli dobrze pamietam takie byly przepisy prawne, ze albo Niemcy deklarowali sie Optantami i opuszczali Polske, lub tez w niej pozostawali i przyjmowali nasze obywatelstwo. Domyslam sie, ze po wkroczeniu do Polski Niemcöw z pewnosci ich status posiadanego obywatelstwa sie zmienil. Ciekawi mnie jak w takiej sytuacji postepuje IPN, czy takie osoby sa traktowane jako Niemcy czy tez jako Polacy?
Jesli nie IPN to z pewnoscia jest jakas inna instytucja, ktöra powinna zajac sie taka sprawa w koncu to byla zbrodnia dokonana na osobach cywilnych.