Oskar Merkel - nieznany pilski fotografik
: 26 lut 2006, 12:53
Chciałbym zacytować tekst Pana Marka Fijałkowskiego o tym fotografie.
Oskar Merkel- nieznany pilski fotografik
Ikonografia dotycząca Piły z okresu XIX wieku nie jest bogata. Najstarsze znane dwa widoki naszego miasta to rysunki Napoleona Ordy, który podróżując po terenach polskich trzech zaborów, uwieczniał znane historyczne miejsca. Gdy przybył do Piły w 1878 r., miejscowi Polacy pokazali mu zabytkowy kościół katolicki p.w. św. Janów oraz dom narodzin Stanisława Staszica przy ulicy Browarnej. Artysta wykonał wtedy dwa rysunki przedstawiające wspomniane budowle. W 1880 r. rysunek ulicy Browarnej został odbity jako litografia w zakładzie M. Fajansa w Warszawie. Litografia ta jest powszechnie zanana miłośnikom historii naszego miasta. Ciekawostką jest fakt, iż rysunki Odry były do niedawna nieznane Niemcom, gdyż nie prezentuje je żadna publikacja wydana w tym języku. Następne widoki przedstawiające Piłę pochodzą z końca XIX wieku. Były to litograficzne karty pocztowe, z których najstarsza datowana jest na 1896 r. Także w zbiorach "pilskiego muzeum" w Cuxhaven koło Hamburga najstarsza karta posiada stempel pocztowy z 1896 r.
Znając te fakty, przez wiele lat pracy w pilskim muzeum, zastanawiałem się czy mogą teoretycznie istnieć starsze widoki Piły niż rysunki N. Ordy. Dziś wiem, że jest to możliwe. Otóż w grudniu 2000 r. na adres muzeum zostało przesłane z Niemiec zdjęcie przedstawiające dzieci ochronki luterańskiej w Pile. Fotografie wykonał Oscar Merkel, o czym świadczy sygnatura na kartonie, gdzie obok roku powstania zdjęcia "1904" podana była data założenia firmy - rok "1873". Było to pierwsze zdjęcie Merkela w naszych zbiorach. Rok założenia pracowni wykazywał, iż mogą istnieć zdjęcia o 5 lat starsze niż rysunki Ordy.
W grudniu br. dzięki życzliwości Cechu Rzemiosł w Pile pozyskaliśmy do zbiorów muzeum dziesięć pilskich zdjęć z przełomu XIX i XX w. Wśród nich są trzy fotografie autorstwa O. MERKELA. Cechą charakterystyczną tego fotografa było umieszczanie na kartonach firmowych dat powstawania zdjęć. Pochodzą one z 1884 i 1888 r. i są najstarszymi znanymi zdjęciami powstałymi w naszym mieście. Przedstawiają trójkę NN mieszkańców Piły lub okolic. Jednakże w tym przypadku ciekawsze od wizerunków są informacje zawarte na odwrocie firmowych kartoników. Na kartonie zdjęcia z 1884 r. czytamy, że specjalnością zakładu są zdjęcia ludzi, krajobrazów i architektury. Jeszcze ciekawsze są dwa kartoniki z 1888 r., bowiem u góry każdej z nich przedstawiony jest rysunek herbu Piły oraz napisy "Stadt Schneidemuhl-Piła". Fakt przedstawienia nazwy miasta w dwóch językach nie dziwiłby przed 1848, gdy Polacy w wielkim Księstwie Poznańskim posiadali sporą autonomie, a większość urzędowych pieczęci była dwujęzyczna, lecz umieszczenie polskiej nazwy miasta w 1888 r. jest dużą niespodzianką dla historyków. Czyżby był to chwyt reklamowy mający pozyskać przychylność miejscowych Polaków?
Zakład Oscara Merkela mieścił się przy ulicy Wodnej 9. W najstarszej znanej księdze adresowej Piły z 1896 r. obok zakładu Merkela wymienione są pracownie fotograficzne T. Graszyńskiego i A. Sikorskiego. Zakłady te działały w 1905 r, o czym świadczą informacje zawarte w księdze adresowej z tego roku. Istnieje także zdjęcie wykonane przez Merkela w 1905 r., przedstawiające 4 kompanie "pilskiego" 149 pułku piechoty. Przewodnik po Pile wydany w 1914 r. nie wymienia już pracowni Merkela. Przy ulicy Wodnej 2 znajdowało się atelier fotograficzne prowadzone przez A. Jankowskiego. Z podanych dat wynika, że Oscar Merkel działał w Pile pomiędzy latami 1873-1905. Zamknięcie zakładu nastąpiło między 1905 a 1914 rokiem.
Marek Fijałkowski