Kamienie graniczne

[SA108]

Kamień graniczny sprzed budynku RDLP w Kalinie:

[SA108]

W Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu natknąłem się na taką ciekawostkę:


Który to kamień? Czy kamień wersalski ze zdjęcia to ten w Gładyszewie?
W muzeum mamy też dwa kamienie graniczne, opisane tylko jako pochodzące z "pomorskiego odcinka granicy":


Cały tekst dla zainteresowanych:

[adam]

Zdjęcie to przedstawia słup graniczny w okolicach Schneidemühl, czy jest możliwe ustalenie w jakim to było miejscu?

[Bogusław]

Na to pytanie mam dwie odpowiedzi:
1. Nie jest to okolica Schneidemühl, powiem więcej, nie jest to granica polsko-niemiecka.
2. Na tym znaku granicznym widoczne są litery D i B. D = Deutschland, a B...? Otóż B oznacza Bayern (Bawaria). Jest to zatem granica niemiecko (tu bawarsko) - czechosłowacka. Nie znam numeru sekcji, dlatego też nie mogę podać dokładnej lokalizacji tego znaku granicznego. Zdjęcie to opublikowano w albumie "Polska międzywojenna" na str. 15. Gdyby pod literą D była litera S to by był z kolei saksoński odcinek granicy niemiecko-czechosłowackiej.

[adam]

Dziękuje za tak wyczerpującą odpowiedź.

[Bogusław]

Jestem nowym forumowiczem. Obserwuję Was od dwóch lat, jednak teraz chcę zabrać swój głos.
Na granicy polsko-niemieckiej były trzy główne słupki graniczne: Nr 1 w Pile Kalinie, Nr 2 w Gdańsku i Nr 3 w Olsztynie. Nr 2 już nie istnieje został zniszczony w 1945 r. Nr 3 jest w muzeum olsztyńskim. Nr 1, czyli nasz pilski jest na prywatnej posesji w Pile Gładyszewie...

Celem uzupełnienia chciałbym dodać, że kamieni wersalskich na granicy polsko-niemieckiej, polsko-gdańskiej i gdańsko-niemieckiej było łącznie około 35 sztuk (granica P-D - co najmniej 23 kamienie, P-FD - 7 i FD-D - 2). Kamienie te rozpoczynały kolejne sekcje na tych granicach jak również granice te zamykały (ostatni kamień wersalski na granicy P-D, a właściwie był to ostatni znak graniczny na granicy P-CS, nosił numer O 228. Ostatni znak graniczny na granicy FD-D nosi numer G 017. Napisałem "nosi" ponieważ ten kamień wersalski, jako jedyny stoi wciąż na przedwojennej granicy.)
Wspomniane wyżej tzw. główne znaki graniczne spotkał różny los. Część z nich oglądać można w lub przy muzeach, część jest w rękach prywatnych, wreszcie część została zniszczona za pomocą ładunków wybuchowych, jak ten z Piły. Kamień, który jest w posiadaniu "dentysty", jest znakiem kierunkowym i znak ten znajdował się na zachodnim brzegu rzeki Gwdy. Kamień wersalski przedstawiany na pocztówkach był na brzegu wschodnim. Ze wspomnianej ogólnej liczby 35 kamieni wersalskich osobiście widziałem 9 sztuk oraz szczątki 2 kolejnych. Co się stało z pozostałymi nie wiem...

[Bogusław]

W nawiązaniu do wpisu SA108 chciałbym dodać, że lapidarium kamieni granicznych prezentowane w Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu w ostatnim czasie zmieniło się. Przybyło kilka nowych znaków granicznych. Nas interesują te z granicy polsko-niemieckiej, a szczególnie kamień wersalski (czy oryginalny, tego nie wiem), wypożyczony z Muzeum Narodowego w Szczecinie. Dodatkowo w połowie maja ma być zamontowana replika tablicy ostrzegawczej o treści "Baczność Granica Państwa", taka sama jak ta znajdująca się kiedyś przy drodze Silna - Pszczew.

[Bogusław]

Tutaj fotka tej tablicy (ze strony http://www.cos.strazgraniczna.pl) + informacja o obchodach XX-lecia Stowarzyszenia Weteranów Polskich Formacji Granicznych http://www.muzeum.kolobrzeg.pl/index.ph ... i&Itemid=5

[maritim]

W lipcu 1996 znajdowało się na odcinku byłej granicy polsko-niemieckiej od Gwdy do toru kolejowego do Bydgoszczy 11 kamieni granicznych. Część z nich miała jeszcze czytelne oznakowanie tzn. Literę D i P oraz nr kolejny.

W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku odbyłem wycieczkę wzdłuż linii granicznej w pobliżu Kaliny. Wówczas widziałem kilka kamieni granicznych. Posiadały oznaczenia "D" i "P". Kamieni z oznaczeniem "RP" na tamtym odcinku nie potwierdzam. Był to odcinek na wschód od dzisiejszej drogi asfaltowej Kalina - Byszki z lekkim łukiem w kierunku północno - wschodnim. W maju 2005 roku odbyłem ponowną wizytację terenu. Rozpocząłem od Gwdy i przeszedłem około 4-5 km wzdłuż linii granicznej ciągnącej się równolegle ok. 200 - 300 m od Drogi Królewskiej. Jest ona wyraźnie widoczna w terenie. Wizytację zakończyłem w miejscu gdzie linia graniczna wykonywała zakręt ku północy. Natrafiłem na kilka śladów po wykopanych kamieniach (dołki) oraz jeden, że się tak wyrażę dokładnie obtłuczony. Chyba z tego powodu przetrwał.

W marcu tego roku zrobiłem sobie wycieczkę śladami dawnej granicy, wzdłuż Drogi Królewskiej, od Kaliny w stronę krajowej dziesiątki. Linia graniczna jest jeszcze momentami dobrze widoczna; można ją zidentyfikować na podstawie mapy WIG i zdjęć lotniczych. Niestety nie znalazłem żadnych znaków granicznych, jak widać dzieło zniszczenia w ostatnich latach się dopełniło... można znaleźć jedynie kamienie geodezyjne, wyglądające na przedwojenne, co ciekawe położone w pobliżu pasa granicznego. No i ten który kolega Zbyniu określił jako 'obtłuczony'. Szkoda, że kamienie zniknęły - mogłyby być dużą atrakcją turystyczną naszych okolic...

[pavvlo]

Na naszej Stronie Głównej pojawił się nowy artykuł pt. Znaki graniczne, autorstwa Bogusława Tomaszewskiego. Autorowi w tym miejscu dziękuję za udostępnienie zdjęć i zaktualizowanie materiału.

[maritim]

Niestety jak się wydaje na naszym odcinku dawnej granicy nie zachowały się żadne znaki graniczne normalne - te oznaczone P-D. Możliwe, że spotykane na dawnym pasie granicznym kamienie są znakami tzw. pośrednimi jednak trudno to jednoznacznie stwierdzić... Jednakże polecam wszystkim zainteresowanym historią naszych okolic wybrać się w teren i odszukać ślady przebiegu linii granicznej; mimo usunięcia słupków jest ona zadziwiająco dobrze widoczna w terenie; na obszarach leśnych są to przecinki i drogi, wśród pól - miedze i rowy, świetnie widoczne na satelitarnych zdjęciach Googla... Wystarczy jeszcze mapa WIG i już można ruszać, nie trzeba nawet GPS-u... można się natknąć na różne ciekawostki jak np. na północ od szosy Piła - Zelgniewo. Ok 250 m od szosy granica przecina tam zarośnięte śródleśne jeziorko. Jak się można domyślać, aby ułatwić patrolowanie granicy, w poprzek jeziorka usypano groblę, przecinającą je dokładnie wzdłuż linii granicznej. Są nawet ślady po wyrobisku, skąd czerpano piasek do budowy... Grobla jest widoczna do dziś; wciąż można przejść tam suchą stopą...

[maritim]

Na wschód od Piły dawna granica biegnie po linii prostej leśną drogą, ok 1200m przed Jeziorkami przecina szosę Piła -Bydgoszcz. Po północnej stronie szosy po ok 700 metrach napotykamy znaczne obniżenie terenu, rodzaj jaru, a na jego dnie torfowisko. Na niemieckich mapach miejsce to nazywa się Heide Kaule. Po obu stronach torfowiska były kamienie graniczne-nr E300 i 301. Dziś możemy zobaczyć jedynie pozostałości po tych słupkach. Ich stan wskazuje na to iż były najprawdopodobniej wysadzone w powietrze:

Słupek 300 :


Słupek 301 :


Zastanawiające dlaczego akurat te dwa znaki potraktowano w ten sposób... Odpowiedz tkwi być może w ich położeniu; brak dojazdu w trudnym terenie spowodował że łatwiej było je wysadzić...
I jeszcze widok na torfowisko. Rośnie na nim świeżo posadzony sosnowy młodnik, w którym jednak niedawno wycięto drzewa tworząc przecinkę dokładnie w miejscu drogi granicznej... Czyżby jakiś wrażliwy historycznie leśnik...? Duże uznanie.

[maritim]

Wybrałem się dziś w teren śladami dawnej granicy. Na północ od Łobżenicy kilkaset metrów przed miejscowością Rudna granica przecinała szosę biegnąc na wschód rowem melioracyjnym w kierunku rzeki Łobzonki i dalej na północ nurtem tej rzeki. W miejscu gdzie rów łączy się z rzeką rozpoczynała się "nasza" sekcja granicy oznaczona literą E (sekcja ta biegła do Kaliny gdzie łączyła się z sekcją F). W tym miejscu znajdował się znak graniczny E001 tzw. kamień wersalski - taki jak ten w Kalinie opisywany w tym wątku. Pozostałości tego kamienia można do dziś zobaczyć w bagnistej dolinie rzeki. Został on prawdopodobnie wysadzony, o czym świadczy stan zachowanych fragmentów. Niemniej fakt zachowania tych pozostałości jest ciekawy, zważywszy że w naszych okolicach znaków granicznych zostało bardzo niewiele...

[Aragorn]

[Aragorn]

Taka ciekawostka, przed Muzeum Okręgowym pojawił się słupek graniczny.

[Tom]

Hej, dziś na Interii przeczytałem wiadomość o znikających kamieniach granicznych i drogowskazach:

"Dawne drogowskazy i pomniki, znajdujące się na terenie lasów, są własnością Skarbu Państwa i pozostają pod ochroną Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Ich kradzież jest zagrożona karą do pięciu lat pozbawienia wolności".

Chyba warto aby konserwator zabytków zainteresował się tym zabranym do Gładyszewa, Kamieniem Granicznym z Kaliny.

https://fakty.interia.pl/zachodniopomor ... rogowskazy

[marasxt]

Tak, kamień powinien wrócić na swoje miejsce, albo do muzeum, posesja pana dentysty nie jest jego miejscem przeznaczenia, to że zapłacił płetwonurkom za jego wydobycie nie robi z niego właściciela. Jak trzeba to podam dokładne miejsce gdzie się kamień znajduje wraz z danymi personalnymi.

[Krzysztof Ju]

Od 2011 r. działa strona internetowa "Muzeum polskich formacji granicznych" pod adresem www.muzeumsg.strazgraniczna.pl jako wirtualne miejsce pamięci o ludziach strzegących polskich granic. Namiary na stronę otrzymałem dzięki uprzejmości pana Grzegorza Bąbińskiego i na temat nadnoteckiego odcinka przedwojennej granicy jest niemało informacji.

Zaczynając od najciekawszego materiału, który znajduje się na ww. stronie w dziale "Granica" i opisuje m.in. jak kształtowała się granica na odcinku wielkopolskim. Warto zacytować wklejony tam artykuł o delimitacji granicy polsko-niemieckiej ilustrowany mapami, w tym dokładną mapą granicy za Piłą-Kalina (czwarta il.) i na odcinku Motylewo-Byszki (trzecia il.) oraz mapą ogólną granicy od Piły-Kalina w kierunku północno-wschodnim (piąta il.).

Przedwojenna granica polsko-niemiecka w dokumentach Ośrodków Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej. Delimitacja 1920.

Wspólnym wysiłkiem kilku instytucji w Wielkopolskim Urzędzie Wojewódzkim w Poznaniu 16 marca zorganizowano seminarium i wystawę ukazujące mało znane zagadnienie kształtowania zachodniej granicy państwa polskiego. Dokumentacja zgromadzona na wystawie została po raz pierwszy udostępniona szerszej publiczności.

Przebieg granicy Polski po zakończeniu I wojny światowej określił Traktat Wersalski z 28 czerwca 1919 r. Komisja Delimitacyjna, która zajmowała się oznaczeniem granicy w terenie, dla usprawnienia prac związanych z przeprowadzeniem, wytyczeniem i oznaczeniem linii w terenie podzieliła granicę polsko-niemiecką na sekcje. Część zachodnią, od Bałtyku do styku granicy Polski, Niemiec i Czechosłowacji, podzielono na 14 sekcji, z których każda otrzymała oznaczenie literowe od A do O (bez I). Natomiast granicę z Prusami Wschodnimi podzielono na pięć sekcji oznaczonych cyframi rzymskimi od I do V. Prace związane z wytyczeniem i oznaczeniem granicy w terenie Komisja mogła rozpocząć dopiero po ratyfikacji traktatu przez zainteresowane strony. Jak wiadomo, Niemcy uczyniły to 10 stycznia 1920 r.

W zasobach Powiatowego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Chodzieży, Czarnkowie, Międzychodzie i Ostrowie Wielkopolskim znajdują się zachowane w doskonałym stanie operaty granicy wytyczonej właśnie Traktatem Wersalskim. Brak jest jednak jakichkolwiek dokumentów wskazujących na źródło i datę pozyskania tego materiału. Pierwszym dysponentem operatu znajdującego się w PODGiK w Chodzieży był Urząd Katastralny w Chodzieży, co wynika z opisu na okładce. Prawdopodobnie operat założono w latach 1921-22, bowiem na kilku szkicach znajduje się sygnatura mierniczego opatrzona datami pomiarów. Generalnie operat pozbawiony jest jakichkolwiek pieczęci i podpisów władz państwowych.

Operat otwiera strona tytułowa „Traktat Wersalski granica Niemiecko-Polska” oraz dane administracyjne obszarów granicznych zapisane w języku niemieckim i polskim. Dokument podzielony jest na sekcje obejmujące kolejne odcinki granic, oznaczone numerami występujących znaków granicznych. Część techniczna dokumentacji zawiera wszystkie dane wymagane do geodezyjnego wyznaczenia w terenie przebiegu granicy państwa.
Mapy lokalizujące granicę wykonane są w przybliżonej skali 1:5000 w technice barwnej. Przedstawiają jej przebieg między kolejnymi punktami granicznymi na tle podstawowych elementów sytuacyjnych (drogi, jeziora). Mapa zawiera numery parcel katastralnych, nazwy miejscowości i nazwy własne obiektów geograficznych.

Podstawowym elementem operatu stanowiącym źródło informacji o przebiegu granicy jest klasyczny zarys (szkic) pomiarowy wykonany w skalach od około 1:500 do około 1:2500.

Ciekawą częścią operatu są szkice sytuacyjne przepraw mostowych na granicznej rzece Noteć, na których precyzyjnie miarami liniowymi oznaczono miejsce przebiegu granicy. Punkt ten w terenie był oznakowany metalową tabliczką przytwierdzoną do konstrukcji mostu; fotografia punktu wklejona została do operatu. Karty operatu mają oznaczenia i legendy w języku francuskim.

Na wystawie w Poznaniu przedstawiono dokumentację z ODGiK w Chodzieży, Czarnkowie, Międzychodzie i Ostrowie Wielkopolskim. Impreza została zorganizowana w ramach obchodów 90. rocznicy zakończenia Powstania Wielkopolskiego i podpisania Traktatu Wersalskiego. Współorganizatorami imprezy byli: Urząd Wojewódzki wraz z Urzędem Marszałkowskim Województwa Wielkopolskiego, Biblioteka Narodowa w Warszawie, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Archiwum Państwowe w Poznaniu, Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, Zarząd Geodezji i Katastru Miejskiego GEOPOZ w Poznaniu, firma „Grupa 18” oraz Oddział Wielkopolski SGP.


Strona tytułowa operatu.


Mapy lokalizujące granicę polsko-niemiecką wykonane w skali ok. 15000.


Mapy lokalizujące granicę polsko-niemiecką wykonane w skali ok. 15000.


Zarys pomiarowy – podstawowy element.


Zarysy katastralne.

Oznaczenie granicy na rzece Noteć [raczej chyba Gwdy? - przyp. Krzysztof Ju] pokazane na szkicu i na załączonym do operatu zdjęciu




Lidia Danielska

Artykuł ukazał się w miesięczniku Geodeta. Magazyn Geoinformacyjny, nr 4 (167), 2009, s. 72-73.

W dziale "Służba" dowiemy się o oznakowaniu granic II Rzeczypospolitej, w tym granicy z Niemcami, w opracowaniu Bogusława Tomaszewskiego (autora przedruku o znakach granicznych w czytelni dawna.pila.pl).

Przed tym działem, w "Formacje", można zapoznać się z biografiami strażników granicznych:
* Antoni Schön - powstaniec wielkopolski, służył w placówkach w Kaczorach, Grabównie, Jeziorkach, a po wojnie prześladowany przez pilski Urząd Bezpieczeństwa i w 1952 r. osiadł w Pile odchodząc w 1978 r.
* Józef Michałek - również powstaniec wielkopolski, do 1928 r. służył w placówkach kontroli granicznej między Ujściem a Kaczorami i od 1954 r. mieszkał w Pile do końca życia.

Przeglądając dział "Publikacje" co nieco wiedzy o przedwojennym pograniczu wokół Piły znajdziemy w tekstach:
* Grobelski Wojciech "Charakterystyka dawnej granicy polsko-niemieckiej na odcinku Komisariatu Straży Granicznej w Ujściu n/Notecią".
* Kozłowski Piotr "Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej - dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku" (m.in. organizacja i placówki kontroli granicznej na południe i wschód od Piły).
* Skorek Arletta "Znaki graniczne w II Rzeczypospolitej (słupy)" (tu tylko wzmianka o udziale w polsko-niemieckiej komisji granicznej w 1936 r. radcy regencyjnego z Piły o nazwisku Baartz).

Rozbudowany dział "Codzienność" udostępnia do przewertowania m.in. przedwojenną prasę i wydawnictwa. Na przykład w gazecie "Czaty. Czasopismo Straży Granicznej", nr 1 z 5 stycznia 1937 r., jest artykuł dr Bronisława Pankowskiego pt. "Handel i cło w dawnej Polsce" o służbie celnej Rzeczypospolitej w wiekach XV-XVIII. Pankowski wspomina w nim, że w Pile drugiej połowy XVIII w. był punkt celny i inne najbliższe np. w Trzciance, Wałczu, Czarnkowie, Jastrowiu i Nakle.
W innym numerze "Czatów", nr 1-2 z stycznia 1933 r., zakomunikowano o prowokacji dokonanej przez oddział umundurowanych hitlerowców w dniu 9 stycznia 1933 r. przy granicy w okolicach Piły, co spowodowało protest przeciw naruszeniu granicy złożony miejscowym władzom niemieckim przez konsula polskiego w Pile. W wydaniu gazety z sierpnia 1932 r., nr 15-16, wspomniano o skazaniu przez sąd w Pile trzech niemieckich przemytników za szmuglowanie masła z Polski.

[Krzysztof Ju]

Przedmiot pamiątkowy Deutsche Reichspost z wydarzenia w 1937 r. Na awersie wizerunek gońca pocztowego z trąbką. Na rewersie przedstawiono kamień graniczny pod rewizjonistycznym tekstem. Na szczycie obu stron swastyka. Zdjęcie podesłane na fanpage Dawnej Piły przez pana Borysa Sasa.