Materiały do lotniczej historii Piły

[Krzysztof Ju]

Plany i mapy miasta, które pochodzą z dokumentacji związanej z powstaniem lotnisk, koszar dla jednostek lotniczych i bazy sterowców w Pile. Dokumenty wytworzone w latach 1913-1914 pochodzą z niemieckiego archiwum Bundesarchiv z siedzibą w Koblencji i w formie zeskanowanej udostępniono w Invenio.

Na mapach zaznaczono lokalizacje lotnisk. Na planach sytuacyjnych projekt budowy obiektów lotniczych. Najciekawszy jest plan miasta z 1906 roku, którego współtwórcą był Ignacy Prętkiewicz. Od lat 90. XIX wieku do 1905 roku polski mierniczy pracował w urzędzie odpowiadając m.in. za rozplanowanie i zagospodarowanie powstających wówczas obiektów i budowli w Pile np. parku miejskiego, dawnego gmachu poczty, kościoła przy ul. Browarnej oraz budynku szkoły przy al. Wojska Polskiego. Plan różni się nieco od spolszczonego odrysu planu z 1895 roku, który zaprezentowano w książce "Piła. Zarys dziejów (do roku 1945)". Na tym planie zaznaczono (planowane?) lokalizacje szkoły lotniczej na Górnym, port sterowcowy i obszaru lotniska na wschodnim krańcu miasta.

Sygnatura dokumentu: PH 9-V/471. Opis w bazie Invenio Bundesarchiv: Schneidmühle - Anlage 2. Maßstab 1 : 25 000.

PH 9-V/493. Stadtplan von Schneidemühl von 1906. Organisationseinheit: Stadtbauamt Schneidemühl. Maßstab 1 : 10 000.

PH 9-V/496. Schneidemühl 1419 von 1911. Organisationseinheit: Königlich Preussische Landesaufnahme. Maßstab 1 : 25 000.

PH 9-V/514. Lageplan für die Neuanlegung eines Kriegsluftschiffhafens und Flugstützpunktes pp. Schneidmühl. 27. Okt. 1913. Organisationseinheit: Stadtbaurat Schneidemühl. Maßstab 1 : 5 000.

PH 9-V/518. Lageplan für die Neuanlegung eines Kriegsluftschiffhafens und Flugstützpunktes pp. Schneidemühl. 12. Juni 1914. Organisationseinheit: Stadtbaurat Schneidemühl. Maßstab 1 : 5 000.


Niedługo w następnym poście będzie korespondencja w sprawie powstania pierwszego lotniska i dokumenty związane z rozlokowaniem w Pile pierwszych jednostek lotniczych.

[Krzysztof Ju]

Na stronie https://digit.wdr.de/ znajdują się nieznane dotychczas zdjęcia zeppelinów, bazy sterowcowej i w tle widocznymi hangarami pierwszego pilskiego lotniska. Wszystkie zdjęcia na tamtej stronie posiadają skąpe opisy, więc tylko przypuszczam, że wykonano je w Pile i podaję ku temu argumenty. Co Waszym zdaniem potwierdza Piłę lub budzi wątpliwości?

1. Start des Z IV.

https://digit.wdr.de/entries/43632?index=16

Argumenty za tym, że zdjęcie zrobiono w Pile:
+ Hala sterowców wygląda bardzo podobnie do znanych nam zdjęć tej hali.
+ Stacjonowanie sterowca Z IV (numer wojskowy LZ 16) potwierdzają autorzy książki "Lotnicza historia ziemi pilskiej 1910-1945".
+ W tle widać budynek przypominający koszary przy ob. al. Powstańców Wielkopolskich. SA108 zauważył, że pierwszy budynek z lewej (widoczny połowicznie) to fabryka wodoru/Pomet.


2. Der Zeppelin LZ 39 fliegt über ein Feld.

https://digit.wdr.de/entries/43637?index=19

Argumenty za:
+ Stacjonowanie sterowca LZ 39 (numer seryjny taki sam jak wojskowy) potwierdzają autorzy ww. książki. Prawdopodobnie stacjonował w Pile w drugiej połowie czerwca lub w sierpniu 1915 r.
+ Bazując na znanych nam zdjęciach lotniczych tego lotniska i planie na stronie 11 w wyżej wymienionej książce, od prawej widać krótki hangar lotniczy i trzy długie hale lotnicze dla FEA 2.

Argumenty przeciw:
- W tle po prawej nie widać hangaru remontowego, hangaru dla ciężkich bombowców, które widnieją na ww. planie. Zatem albo dobudowano je później albo nie jest to Piła.


3. Ein Zeppelin LZ 39 steht auf einem Feld.

https://digit.wdr.de/entries/43636?index=22

Argumenty za:
+ Hala sterowców wygląda bardzo podobnie do znanych nam zdjęć tej hali.
+ Stacjonowanie sterowca LZ 39 potwierdzają autorzy ww. książki.


4. Das Luftschiff LZ 39 schwebt in der Luft und ist anscheinend noch mit einigen Seilen am Boden befestigt.

https://digit.wdr.de/entries/43633?index=29

Argumenty za:
+ Stacjonowanie sterowca LZ 39 potwierdzają autorzy ww. książki.


5. Ein Zeppelin steht mit dem halben Korpus in einer Halle.

https://digit.wdr.de/entries/43635?index=71

Argumenty za:
+ Hala sterowców wygląda bardzo podobnie do znanych nam zdjęć tej hali.


6. Der Zeppelin Z IV steht in einer Halle. Das deutsche Heer gab seinen ersten Zeppelinen die Kennung Z plus eine römische Zahl. Der USer 'Dennis Horn' fügt hinzu "Bei dem abgebildeten Luftschiff handelt es sich mit Sicherheit nicht um den "Z IV" (Baunummer LZ 16), der vor dem Krieg gebaut wurde (1. Fahrt 14.03.1913) und durch seine Irrfahrt nach Lunéville bekannt wurde. Welches Luftschiff es genau ist, kann ich nicht sagen, es handelt sich aber mit grosser Wahrscheinlichkeit um einen p-Typ des Heeres (ab LZ 38), der ab April 1915 zum Einsatz kam.

https://digit.wdr.de/entries/43631?index=72

Argumenty za:
+ W opisie pod zdjęciem ktoś podważa, że to jest Zeppelin Z IV i sugeruje LZ 38 (numer seryjny taki sam jak wojskowy). Tak czy siak, oba sterowce bazowały w Pile wg autorów ww. książki. Być może na zdjęciu poza gondolą LZ 38 widzimy wnętrze pilskiej hali sterowców.

Argumenty przeciw:
- Trzeba przejrzeć ikonografię i opracowania wspomnianych sterowców, aby po konstrukcji gondoli sprawdzić czy to rzeczywiście któryś z nich.


7. Soldaten stehen vor einem Zeppelin. Ein Soldat hilft einem anderen beim Einsteigen. User Dmitry Pankratov ergänzt: "Das ist das Heeresluftschiff LZ 38 unter Kommandant Erich Linnarz. Er ist der erster in Gondel vom rechts.

https://digit.wdr.de/entries/43634?index=82

Argumenty za:
+ Ta sama gondola z poprzedniego zdjęcia.

Argumenty przeciw:
- Jak przy poprzednim zdjęciu.

[SA108]

Poniżej szklane negatywy ze zbiorów Pawła Czyżykowskiego, przedstawiające pilską halę sterowcową.

Zeppelin LZ 86, Piła, listopad 1915:

Na powyższym ujęciu był wzorowany rysunek na banknocie zastępczym o nominale 1 marki, wydanym przez Miejską Kasę Oszczędności w Pile w 1922 roku:

Drugi negatyw prawdopodobnie także przedstawia pilską halę, chociaż podobno są co do tego wątpliwości:

[SA108]

Poniżej kolejne szklane nagatywy przedstawiające halę i sterowce w Pile, które zostały wystawione na sprzedaż na niemieckim eBayu kilkanaście lat temu. Niestety słaba jakość, ale może kiedyś jeszcze wypłyną? Dla lepszej czytelności odwróciłem barwy.

Zeppelin LZ 85 Schneidemühl 1915 .jpg (6.42 KiB) Przejrzano 8388 razy

Zeppelin LZ 85 Schneidemühl September 1915 .jpg (9.26 KiB) Przejrzano 8388 razy

Zeppelin LZ 86 Schneidemühl 1915 .jpg (5.67 KiB) Przejrzano 8388 razy

Zeppelin LZ 86 Schneidemühl November 1915 .jpg (6.32 KiB) Przejrzano 8388 razy

Zeppelin LZ 86 Schneidemühl November 1915 2.jpg (10.65 KiB) Przejrzano 8388 razy

Zeppelin LZ39 Schneidemühl August 1913.jpg (12.92 KiB) Przejrzano 8388 razy

[Krzysztof Ju]

Sterowiec Zeppelin LZ 86 i hala sterowcowa w Pile. Pod zdjęciami odręczny tekst: L.Z. 86 / Schneidemühl, den 14.10.1915. Format 14x9 cm.

https://allegro.pl/oferta/zdjecie-schne ... 3708126999
https://allegro.pl/oferta/zdjecie-schne ... 3708095673

[Krzysztof Ju]

Bocznica kolejowa bazy sterowcowej

Sprowadzaliśmy samoloty, czołgi i inne pojazdy, by wreszcie trafić na właściwe tory ;-)

Do naszych zbiorów pozyskaliśmy fragmenty bocznicy kolejowej z wytwórni wodoru, dawnej bazy sterowców funkcjonującej w Pile podczas I wojny światowej. W muzeum prezentujemy planszę, która dokumentuje obecność Zeppelinów na pilskim niebie z planem portu sterowcowego i fotografiami tych gigantycznych statków powietrznych nad Piłą. Niestety nie posiadamy żadnych pamiątek z tego ciekawego okresu. Zwrotnica oraz kozioł oporowy z bocznicy kolejowej będą wspaniałym uzupełnieniem naszej ekspozycji.

Budowę portu sterowcowego w Schneidemuhl (obecnie Piła) zainicjowała armia niemiecka wiosną 1914 roku, która następnie wykorzystywała sterowce do dalekiego zwiadu oraz bombardowania miast podczas trwającej I wojny światowej. Prace budowlane zakończono na początku 1915 roku, najważniejszym elementem położonej w bezpośrednim sąsiedztwie lotniska bazy, była mierząca 184 metry długości, 35 metrów szerokości i 28 metrów wysokości hala sterowcowa. Poza halą w skład portu wchodziły koszary dla żołnierzy, podziemne magazyny i skład bomb, wieża oświetleniowa, kotwicowisko, wytwórnia wodoru i bocznica kolejowa.

Przypuszczalnie pod koniec 1916 roku rozpoczęto budowę drugiej – obrotowej – hali sterowcowej. Konstrukcja ta miała mieć 232 metry długości, 40 metrów szerokości i 35 metrów wysokości. Inwestycja nie została jednak ukończona. Flotę sterowcową armii rozwiązano ostatecznie pod koniec 1917 roku.

Kawałek bocznicy już mamy, teraz tylko Zeppelina nam brakuje :-)
Podziękowania dla kolegów ze Stowarzyszenia Kartograficzno-Eksploracyjnego Dąbrowa.

Rozładunek kozła oporowego

Rozładunek zwrotnicy

Zwrotnica i kozioł oporowy

Bufor

Szczegóły konstrukcji, widoczne nity

Dolną część kozła oraz ostatnie kilka metrów torów przykrywała ziemia

Fragment mapy przedstawiający wytwórnię wodoru z zaznaczoną bocznicą kolejową

Widok na bazę sterowcową, na pierwszym planie wytwórnia wodoru, w tle hala sterowcowa. Fot. ze zbiorów Ks. Robert Kulczyński SDB

Plan portu sterowcowego w Pile zamieszczony w książce "Lotnicza historia ziemi pilskiej 1910-1945"

Sterowiec LZ 56 nad portem sterowcowym w Pile w listopadzie 1915 r. Fot. ze zbiorów Paweł Czyżykowski

Sterowiec LZ 86 wprowadzany do hali w Pile. Fot. ze zbiorów Piotr Zamorski

Sterowiec LZ 38 nad Piłą, widoczna restauracja Weidmannsruh. Fot. ze zbiorów Maciej Usurski

Zeppelin LZ 16 w locie nad Piłą. Fot. ze zbiorów Maciej Usurski


Źródło: www.pmw.pila.pl
Data wydania: 14 marca 2024

[Krzysztof Ju]

Pilskie Muzeum Wojskowe zaprasza na 40. urodziny "Tygryska", które odbędą się 11 maja 2024 r. W programie m.in. urodzinowy tort, przelot myśliwca F-16, pokaz nowych eksponatów muzealnych jak nowy czołg, pojazd osobowo-ciężarowy, trenażer, bocznica kolejowa bazy sterowcowej, mundury czołgistów i wiele innych.

Wydarzenie uświetni spotkanie z autorami Mateuszem Kabatkiem i ks. Robertem Kulczyńskim SDB podczas promocji drugiego tomu książki "Niemieckie samoloty wojskowe w lotnictwie polskim 1918-1924", gdzie opisano m.in. samoloty Albatros C.XII i C.XV produkowane w fabryce samolotów w Johannisthal i w Pile. Poniżej okładka i spis treści ze strony grupy na Facebooku pn. Niemieckie samoloty wojskowe w lotnictwie polskim 1918-1924. O tomie pierwszym i książce poprzedzającej tą serię, "Samoloty OAW w lotnictwie polskim", była wzmianka w innym wątku.

[Krzysztof Ju]

Nad jeziorem Bodeńskim w Friedrichshafen działa od 1996 r. Zeppelin Museum prezentujące historię, modele i technologię sterowców, w tym oferuje zwiedzanie częściowo zrekonstruowanego w skali 1:1 modelu sterowca LZ 129 Hindenburg.

Jest też pilski akcent na jednej z muzealnych wystaw. Na ekspozycji poświęconej sterowcom w czasie pierwszej wony światowej pojawia się Piła jako punkt na mapie oraz na ekranie interaktywnym. Dzięki uprzejmości pani Agnieszki Martin-Trzaskawkiej, która podzieliła się tą informacją i poniższym zdjęciem, możemy zobaczyć planszę z ekranu przedstawiającą fotografię hali sterowcowej z opisem: Die Luftschiffhalle auf dem Heeresstandort Schneidemühl war 184 m lang. Da der Standort relativ weit von der östlichen Front entfernt lag, starteten in Schneidemühl kaum Luftschiffe zu Kriegsfahrten. Stattdessen wurden dort häufig Reparaturen ausgeführt oder veraltete Schiffe abgewrackt.

[Krzysztof Ju]

Wycinek gazety przedstawiający fragment przedwojennej Seminarstraße, dziś ul. Lotnicza na odcinku od ul. Kraszewskiego do Grunwaldzkiej. Po lewej budynek będący kiedyś częścią Militärfliegerschule i w tle po prawej stronie hale dawnych zakładów Albatrosa. Zdjęcie ilustrowało krótką informację o miejscu przebywania rosyjsko-niemieckich uchodźców (Niemców nadwołżańskich?) w obozie dla uchodźców, który wcześniej służył jako schronienie dla optantów. Poniżej cały tekst opublikowany w czasopiśmie "Rheinisches Volksblatt", nr 279 z dnia 4 grudnia 1929 r., s. 1:

Für die rußlanddeutschen Flüchtlinge, die nach langen Bemühungen in einer Anzahl von tausend Personen die Ausreisegenehmigung erhalten haben, und die sich teils auf dem Landwege, teils über Leningrad auf dem Seewege nach Deutschland begeben, ist jetzt das Flüchtlingslager bei Schneidemühl bereitgestellt worden, das früher bereits den aus Polen ausgewiesenen Optanten als erste Unterkunft diente.

[stanmakowski]

Pod adresem https://adl-luftfahrthistorik.de/dok/da ... strich.pdf znajduje się opracowanie autorstwa Güntera Frosta - "Die Luftfahrtgeschichte der Freien Stadt Danzig 1920 - 1939". Na stronie 41 o połączeniu lotniczym Berlin - Schneidemühl - Königsberg - 01.01.1921. Na fotografii Albatros C XV na lotnisku w Gdańsku, ten typ samolotów obsługiwał linię. Wzmianka o pilskim zapleczu technicznym, omijaniu terytorium Polski, w tekście schemat połączeń itp.

[stanmakowski]

Pod adresem https://hannsklemm.wordpress.com/erfolg ... ge/1935-2/ znaleźć można wzmiankę o zawodach lotniczych "Deutschlandflug" z roku 1935. Formuła zawodów nie była stała, można o tym poczytać tu: https://de.wikipedia.org/wiki/Deutschlandflug
Być może zdjęcie jednej z załóg zostało zrobione w Pile, miejscu śródlądowania załóg samolotów Klemm. W tekście jest też mapka z trasą, trasami.

[stanmakowski]

Dwa produkty "lotnicze" zakładów Gruse. Szybowiec Fliege IIa i Gruse-Hochdecker Bo 15/1.
Pewnie było o tym w "Lotnicza Historia Ziemi Pilskiej 1910-1945", w dziale o fabryce Gruse widziałem wzmiankę nawiązującą do książki.
O szybowcu m.in. tu: https://histaviation-com.translate.goog ... _tr_pto=sc
O samolociku m.in. tu: https://www.pennula.de/luftfahrt-geschi ... eft-17.htm
Szybowiec furory raczej nie zrobił, na fotografii ze szkoły szybowcowej w Białej, tej naszej Białej, modelu tego raczej nie widać. W zasobach AKH jest sporo filmów z podobnych szkółek lotniczych, przejrzałem pobieżnie, nie znalazłem.