Sygnowane cegły, kafle i inne wyroby związane z budownictwem

[Kapralq]

Jako wprowadzenie do tematu polecam artykuły:
https://www.zwiadowcahistorii.pl/sygnat ... owiedziec/
https://kuriergalicyjski.com/slady-na-starych-ceglach/

No właśnie, a co na ten temat można znaleźć w Pile? Temat wydaje się mało zbadany, być może jest zbyt prozaiczny by się nim zajmować.
Cóż można znaleźć na pilskich murach, nielegalnych wysypiskach i resztkach cegieł porozrzucanych to tu to tam na terenie miasta? Jako, że temat jest dla mnie nowy, nie mam zbyt wiele "odkryć", ale liczę na Was.

Spójrzmy, co mi się udało odnaleźć do tej pory. Na miejskich budynkach zdarzają się cegły sygnowane powojennymi znakami pilskich cegielni.

Ładne sygnatury, jednak ja skupiłem się na poszukiwaniu przedwojennych oznakowań. W poszukiwaniu sygnatur udałem się na teren byłej cegielni Schlakenstein Industrie mieszczącej się przed wojną zaraz za mostem kolejowym.

Intuicja mnie nie zawiodła, bo znalazłem ciekawą cegłę z sygnaturą Szczecińskiej Fabryki Wyrobów Szamotowych Didier.

Znalezisko to nie daje żadnej odpowiedzi, a stawia mnóstwo pytań. Czy elementy tej fabryki były zbudowane z takich cegieł? A może produkowano je tam w ramach podwykonawstwa? Istnieje też możliwość, że cegła znalazła się tam przypadkowo... Niestety na tym miejscu widać różne wysypiskowe gruzy.
O szczecińskiej fabryce można przeczytać tutaj:
https://pomeranica.pl/index.php?title=S ... ew_desktop

Inną cegłę znalazłem na środku miasta, w okolicy sądu na al. Powstańców Wielkopolskich. Niestety jeszcze nie udało mi się zlokalizować miejsca jak i czasu w którym powstała. Liczę na Waszą pomoc w tym temacie. Młotek sugerowałby którąś z dwóch cegielni w Kuźnicy Pilskiej (Hammer). Jednak to zbyt mało, by stwierdzić to definitywnie.

[Kapralq]

...nielegalne wysypiska gruzu, to raj dla poszukiwaczy materiału do tematu sygnowanych cegieł. Przy Al. Wojska Polskiego znalazłem dwie cegły. Jedną przy działkach.

Sygnowaną ZMO-3A 1-6, i wyraźnie widoczne odciski wkrętów.

Drugą po drugiej stronie ulicy, sygnatura W 13/8/88.

Pierwsza jest powojenną cegłą szamotową, używaną do budowy pieców. Wyprodukowaną w którymś z Zakładów Materiałów Ogniotrwałych (cegła klasy 3A).

Z drugą, jest ciekawsza historia. Bo podobnie sygnowane cegły zostały użyte podczas budowy murku stojącego przy ulicy Boya Żeleńskiego. (Tam niedawno wyburzono szopki stojące za murkiem).

Kamienica stojąca obok zbudowana została około 1900 roku, (wg. ewidencji gminnej). Jednak wydaje się, że murek mógł być częścią ogrodzenia zakładu dla Głuchoniemych... przynajmniej tak wygląda na zdjęciu lotniczym z 1914 roku.

Oczywiście mogło się też zdarzyć, że takich cegieł użyto podczas powojennych reperacji obiektu... co myślicie?

[Kapralq]

Spore pokłady glin wykorzystywano również na terenie dzisiejszej dzielnicy Podlasie. Już w 1878 r. założono cegielnię Bergenhorst przy Plöttker Str. (ob. ul. Wawelska). Pierwszym znanym z nazwiska właścicielem zakładu, wymienionym w najstarszej pilskiej księdze adresowej z 1896 r., był Albert Koentopp. W początkach XX w. cegielnia na kilka lat zawiesiła działalność, a przed wybuchem I wojny światowej firmę przejęli R. Gallert i W. Ritter. Następnie w latach 20. ubiegłego wieku zakład prowadził kupiec żydowskiego pochodzenia Moritz Brückmann. I wreszcie w latach 30. XX w. cegielnię przejęła pilska firma Fea-Werke GmbH. Zakład przekształcono w spółkę akcyjną i działał pod nazwą Dampf-ziegelei Bergenhorst AG .Siedziba spółki mieściła się w Berlinie, a jej przedstawiciel Albert Starbe mieszkał w Pile.

Cytat pochodzi z książki "Piła na zdjęciach lotniczych 1914-45".

Na wysypisku połamanych cegieł z rozbiórki (budynek i data nieznana), trafiła mi się wyśmienita cegła sygnowana nazwiskiem pierwszego właściciela cegielni Bergenhorst. Była to cegielnia z piecem polowym. Nazwisko Pana Alberta Köntopp, znajduje się w najstarszej książce adresowej, lecz w książce adresowej z 1900 roku, Pana Alberta już nie wymieniono.

Choć fach ceglarza pozostał w rękach rodziny, bo w 1934 roku Robert Köntopp (syn, wnuk?) jest wymieniony jako mistrz ceglarski w pilskiej cegielni miejskiej.

Dobrze już nie przedłużam oto ta cegła.

Co ciekawe, na tej samej kupie połamanych cegieł znalazłem skrawki wyrobów sygnowanych młotkami. Zatem nie Kuźnica a Bergenhorst? (patrz wpis pierwszy). Pytanie nadal wydaje się otwarte.

A może Wy też coś ciekawego znaleźliście? Piszcie, dobrze by było poszerzyć ten niezbadany temat.

[czeslaw]

Trzy reklamy cegielni z Księgi Adresowej z 1896 roku.

[Aragorn]

Przyjrzyj się starej rampie kolejowej przy ul. Z. Starego, szczególnie w miejscu gdzie powstała wnęka po brakujących cegłach. Można zauważyć numerację na starych cegłach.

[Kapralq]

...Przemysł materiałów budowlanych nie znajdował w Pile szczególnych bodźców do rozwoju. Główną tego przyczyną były duże ilości cegły rozbiórkowej, jakimi mimo wywozu do odbudowującej się Warszawy, dysponowało przez całe lata miasto. W końcu lat 50. z 9 istniejących w Pile przed wojną zakładów czynne były dwie cegielnie...

Jedną z nich była działająca od stycznia 1946 roku cegielnia elektryczna "Wawel". W 1948 roku w zakładzie pracowało 70 osób. W wyniku reorganizacji Cegielnia "Wawel" stała się z czasem częścią składową Pilskich Zakładów Przemysłu Terenowego Materiałów Budowlanych. Reklama tychże zakładów znalazła się w książce St. Krokowskiego z 1956 roku "Piła miasto Stanisława Staszica". (zdjęcie z FB za zgodą autora).

Być może drugą z cegielni która wznowiła działalność była przedwojenna cegielnia miejska (Stadtziegelei) przy ulicy Polnej. W okolicy tej cegielni znalazłem takie cegły.

Cegielnia, powstała w latach 40. XIX w. Znajdowała się ona pomiędzy Gwdą a drogą biegnącą w kierunku Ujścia. Przy Wiesenthaler Weg (ob. ul. Polna). Dla lepszej kontroli produkcji ustanowiono przy Zarządzie Miejskim deputację do spraw tejże Cegielni. (przewodniczący: Markwald 1889-1895, Albert Samuelsohn 1896-1900), która sporządzała coroczne raporty z produkcji. I tak Cegielnia miejska wyprodukowała w latach 1886- 1887, 1888-1889 i 1889-1890 odpowiednio 949 200, 1 247 300 oraz 1 524 500 sztuk cegieł pierwszej i drugiej klasy.
Być może, to tylko takie moje przypuszczenie, sygnatura na cegłę z murka przy ul. Boya Żeleńskiego ma coś wspólnego z tymi obliczeniami? W 13/8/88...W-Wiesenthaler, Polna??

Niby wszystko jasne, ale...w rozporządzeniu z 1947 roku o cegielni na ulicy Polnej (strzelecka?) nie ma ani słowa.

Zatem co to za Polna jest na tej cegle? Może ktoś zna odpowiedź?


Źródła:
# "Piła na zdjęciach lotniczych 1914-45" Maciej Usurski, Rafał Ruta.
# "Z dziejów Piły w latach 1945-1975" Andrzej Choniawko 2011 r.
# ZARZĄDZENIE Ministra Odbudowy z dnia 12 lipca 1947 r.

[Kapralq]

Tak do poczytania
https://www.ziegelzeichen.de/

Za radą użytkownika Aragorna, przejrzałem cegły z rampy dworca towarowego przy ul Zygmunta Starego.

Faktycznie, są one zbudowane z sygnowanych cegieł. Sygnatura numerem najprawdopodobniej zamówienia partii cegieł 205/1 Dworzec towarowy datuje się na lata 80.XIX wieku. Idąc dalej w stronę nieistniejącej lokomotywowni , przy ZNTK można znaleźć takie cegły luzem.

Szukałem w necie wiadomości na ten temat i znalazłem wzmiankę Niestety strona jest z 2013 roku i nikt nie odpowiada na moje pytanie: O który szpital chodzi?

Jest możliwe że szpital odbudowano cegłami z lokomotywowni wachlarzowej z Piły, ale nie wykluczone, że tak oznaczano klasę cegły , wszystko zależy od tego gdzie ten szpital się znajduje...Ciekawe...


Źródła:
https://dominatura.pl/budowac/sygnatury ... wym-murze/

[Wesołek]

Mega ultra ciekawe śledztwo, czekam na kolejne efekty poszukiwań :)

[czeslaw]

Fragment kartki pocztowej z widokiem na cegielnię Brandta przy Brombergerstrasse.

[Kapralq]

Im dalej w las tym więcej drzew. I nie chodzi o ilość cegieł a o ilość wiadomości o tych cegłach które udało mi się zlokalizować. Zatem wróćmy na ulicę Bydgoską

gdzie zbudowano garaże na których widnieją cegły z sygnaturą PZCB Piła zakład 1

Wydaje się że cegły wyprodukowały Pilskie Zklady Ceramiki Budowlanej, których oddział wapinno- piaskowy wyłączono z eksploatacji w 1973 roku. Odział ten korzystał z urządzeń jeszcze sprzed I wojny światowej. (*) Ciekawe o którą przedwojenną cegielnie chodzi?

Oczywiście ilość cegieł, zwłaszcza szamotowych także wzrasta, ale to trudny temat do rozgryzienia dla takiego laika budowlanego jakim jestem... może o nich przy innej okazji.


Źródło:
(*) https://www.wbc.poznan.pl/Content/50035 ... h-1945.pdf

[Kapralq]

Kiedy 1 marca 2023 roku robiłem to zdjęcie, nic nie wskazywało na to, że kiedyś znajdzie się ono na forum Dawnej Piły.

Na Jadwiżynie trwa remont starego niepozornego domu. Niedawno znowu tamtędy przechodziłem, piec jest rozebrany a kafle leżą na stosie

Rzuciły mi się w oczy sygnatury na kaflach. Emill Condradt. Fabryka w Grunowie. (Grunau kr.Flatow)

W Grunowie..

Od roku 1896 została założona fabryka pieców jako spółka akcyjna. Już w 1899 została rozwiązana. Fabryka przeszła na własność rentiera von Altena, a w 1901 r. znalazła się w stanie upadłości. W roku 1902 r. nabył ja sekretarz sądowy w stanie spoczynku Voigt z Gorzowa Wielkopolskiego za 80 tysięcy marek. W tym samym roku fabrykę kupiło Konsorcjum, w którym udział miała także Firma Elkuβa ze Złotowa. Firma nazywała się Zachodniopruska Fabryka Wyrobów Ceramicznych. Firma produkowała kafle, wyroby ceramiczne i piece . W najlepszych czasach zatrudnionych było 100 pracowników. W 1920 roku zakład przejął Emil Conradt z Gdańska. Mieszkał on w Pile, gdzie posiadał filię. Za jego czasów fabryka została znacznie rozbudowana, ale i ją nie ominęły trudności gospodarcze. Utworzono dwa oddziały: fabrykę pieców i fabrykę ceramiki. Kolejnym właścicielem firmy został jego syn.
...Dachówki wypalane w Starym Gronowie pokrywają dziś m.in. dachy zamków w Malborku, Wawelu i Gniewie, słupskiego ratusza czy Pałacu Ślubów w Grudziądzu.

Tak fabrykę opisano na stronie Muzeum Ziemi Złotowskiej tutaj. Emill Condradt jak wynika z księgi adresowej (1934) mieszkał wraz z synem (?) Kurtem na Placu Wilhelma pod nr 2. (Nieistniejący już plac, zwany po wojnie placem Waryńskiego).

Czyli dzisiaj w okolicy tego budynku:

Może macie podobne znaleziska? Piszcie.

[Kapralq]

W budynku przy alei niepodległości nr 1, trwa remont. Rozebrano tam dwa stare piece. Kafle niestety poszły na przemiał. Pozostały cegły szamotowe. Dzięki uprzejmości jednego z pracowników miałem okazję zrobić im zdjęcie.

Niestety pomimo tego, że budynek ma około 120 lat (tutaj świetny opis tego budynku) to cegły szamotowe prawdopodobnie pochodzą z lat 60-70 XX w. Takie cegły się zmienia z powodu zużycia materiału. (Opinie z grupy FB Sygnowane cegły).

Na jednym z pilskich wysypisk gruzu znalazłem cegłę sygnowaną napisem CEGLIN.

Pochodzi ona z Chodzieskiej cegielni parowej, która działała od 1946 roku.

Czy jej poprzedniczką była widoczna na starej pocztówce cegielnia Pana Gutzmana? Jeszcze tego nie wiem... Może ktoś z Chodzieży posiada taką wiedzę?

Źródła:
# Monitor Polski 1947 r.
# Zdjęcie cegielni Gutzmana, aukcja Allegro.

[Kapralq]

Wróćmy jeszcze do Grunau, Starego Grunowa. (#1)

Użytkownik FB Maksym Maks przedstawił w komentarzach na grupie "Piła okiem amatora" zdjęcie płytki zakładu Emila Conradta. Płytka jest położona na jednej z klatek schodowych w kamienicy na ul. O.M. Kolbe pod nr 44.

Dziękuję za to zdjęcie. Idziemy do przodu...

Ps. Ulica Kolbego, jest jedną z ulic, która posiada przedwojenna zabudowę.(#2)

Do momentu przekazania miasta polskiej administracji władzę sprawował komendant wojenny płk Aleksander Guszimow. Siedziba komendantury mieściła się przy ul. Ogrodowej (obecnie Ojca Maksymiliana Kolbego) w radzieckim sektorze miasta.

Źródła:
#1 Plan odnowy miejscowości Stare Gronowo
#2 Sytuacja ludności niemieckiej w Pile w latach 1945-1946 / Robert Kolasa. W: Przegląd Wielkopolski. 0860-7540. 2021, nr 4, s. 21-28. 2021

[Kapralq]

Na forum FB ,,Piła na starych zdjęciac" jeden z użytkowników występujący anonimowo, przedstawił taką oto sygnowaną dachówkę

https://www.facebook.com/share/p/vdMbQDSf5hmZRbcq/
Wydaje się, że jest tam sygnatura
H. Hantke Schneidemuhl. Firma Pana Hermanna Handtke mieściła się na ul Albrechtstr. 15. (Okrzei). On sam zaś zamieszkiwał na ul Kronerstr. 2 ( Dzisiejsza Asnyka)

Jak wynika z reklamy przedstawionej w książce adresowej z 1896 roku firma powstała w 1868 roku i dachówki cementowe miała w asortymencie.

Dziękuję robi się już ciekawy zbiór.
Wyraźniejsze zdjęcia:

[Kapralq]

Powróćmy jeszcze na tereny ZNTK. Przy starej kuźni leżą połamane cegły szamotowe z tamtejszego pieca.

Trochę bliżej miasta znalazłem cegłę o sygnaturze 1921/4 trudno powiedzieć czy to jest data czy nr partii towarowej.

Przenieśmy się teraz w inne miejsce. Mianowicie na osiedle Górne. Teren powojskowy, budynek przy niszczejącej kotłowni:

Znajdziemy tutaj cegły z sygnaturą Lubuskie FCB, Z-Gozdnica 1 Historia cegielni w Gozdnicy sięga 1690 roku. W drugiej połowie XVIII wieku w Gozdnicy funkcjonowała największa w Europie manufaktura ceramiczno-kamionkowa. Od roku 1837 cegielnia zostaje zakupiona przez rodzinę Sturm.

Dachówki gozdnickie pokrywały między innymi dachy dworca głównego w Lipsku, budynku konsulatu w Helsinkach oraz gmachu na Górze Oliwnej w Jerozolimie. Przy budowie tych obiektów znalazła też zastosowanie cegła z Gozdnicy... Czas II wojny światowej dla zakładów oznaczał produkcję na potrzeby militarne. W latach powojennych, po odbudowie zniszczeń, utworzono Gozdnickie Zakłady Ceramiki Budowlanej. Przekształcenia organizacyjne i gospodarcze spowodowały łączenie zakładów oraz wzrost ich potencjału, a przedsiębiorstwo zmieniło nazwę na Lubuskie Przedsiębiorstwa Ceramiki Budowlanej i w tej formie prowadziło działalność do roku 1991. I właśnie z tego ostatniego okresu pochodzą cegły 1971-91) w pilskim budynku.

Rozstrzał jest, Góra Oliwna w Jerozolimie i Górne w Pile.

Źródła:
https://polska-org.pl/533572,Gozdnica,C ... lanej.html

[Kapralq]

Przedwojenna Piła, szybko rozwijające się miasto, potrzebowała materiałów budowlanych, zapewne miejscowe zakłady nie zawsze mogły sprostać wymaganiom rynku. Zakupowano wiec towar w całych Niemczech. Dobrze rozwinięty węzeł kolejowy ułatwiał kontakty handlowe.
Podczas wycieczki w gronie kolegów z SKE Dąbrowa, znaleźliśmy przy majątku Wiesenthal

rurę ceramiczną sygnowaną napisem Gustav Krüger Tonwarenfabrik Crinitz Niederlaus. Fabryka działała w latach 1936-48.

Chociaż miejscowe zakłady próbowały sprostać zapotrzebowaniu na rynku, to jednak nie zawsze nadążały za rozwojem myśli technicznej. Powstawały nowe pomysły i zastrzega np. wynalazki patentami. Zatem siłą rzeczy materiały trzeba było sprowadzać z fabryk, które te patenty posiadały.
Jednym z takich dóbr była opatentowana przez dr. h. c. Wilhelma Ludowici w 1929 roku dachówka Flachpfanne.

W tym też roku ster w rodzinnej firmie w Jockgrim przejął Karl Ludowici, który udostępnił patent na dachówki firmie z Wiesloch.

I właśnie tak sygnowaną część dachówki znalazłem w Pile.

Trochę nieczytelna, ciężko było odczytać, ale się udało... powinna wyglądać tak:

Źródła:
# Tonwaren Industrie Wiesloch - Wikipedia
# Archiv historische Dachziegel
# Zdjęcie fabryki Krugera

[Kapralq]

Pani Urszula Wojnarowicz-Kaczorowska, na grupie Piła okiem amatora zamieściła takie oto zdjęcie płytek sygnowanych metalem.

Zatem Hantke pojawia się po raz kolejny. Chociaż muszę przyznać, że okolice Wiosny Ludów, to dość daleko od ul Okrzei, gdzie miał zakład Pan Hermann.

Zachęcam do poszukiwań, na pewno jeszcze coś ciekawego w Pile się znajdzie i oczywiście serdecznie dziękuję Pani Urszuli Wojnarowicz-Kaczorowskiej za zgodę na udostępnienie zdjęcia.

[Kapralq]

Kolejnym celem wyprawy w plener, w poszukiwaniu okruchów dawnej ceramiki budowlanej, było miejsce w którym przed wojną stał budynek żandarmerii wojskowej.

Po dokładnym przeszukaniu miejsc gdzie znajdowały się ściany budynku miło mnie zaskoczyło, że można jeszcze znaleźć części dachówek. Jeszcze bardziej, że są na nich szczątki sygnatur które już wcześniej prezentowałem.

Budynek żandarmerii powstał w 1938 roku w tym też roku pilska jednostka RAD widnieje w książce adresowej jako właściciel budynku przy al. Powstańców Wielkopolskich, po wytwórni wód Bergspudel. A w okolicach tego budynku znalazłem wzmiankowaną część dachówki z poprzedniego wpisu.
Czy można zatem przyjąć, że sygnatury pochodzą z 1938 roku i partia dachówek przybyła z Wiesloch na zlecenie rządowe (armii).? A jeżeli tak, to analizując miejsce znalezienia ze zdjęciem lotniczym zamieszczonym w książce "Piła na zdjęciach lotniczych 1914-45" można dojść do wniosku, że budynki które w czasie wojny stanowiły obóz przejściowy dla pracowników przymusowych, mogły powstać już w 1938 roku, jako część kompleksu RAD... chyba, że (tego też nie można wykluczyć) skrawek dachówki znalazł się tam przypadkowo.

[Kapralq]

Firmę Pana Emila Conradta już znamy, a czy był jeszcze jakiś inny sklep w Pile oferujący piece? Otóż w książce adresowej z 1934 roku znajdujemy reklamę firmy Fischer & Tschuschke która mieściła się na Nowym Rynku pod nr 13. (*)

Firma ta w bogatej ofercie posiadała również wyroby ceramiczne i piece.

Zapewne jako konkurencja dla oferty Pana Conradta musiała zaopatrywać się w innym miejscu niż Grunowo. Zatem gdzie? Może w Witnicy (Vietz) w kaflarni Hermana Strunka, albo w którejś z 43 fabryk pieców w Velten pod Berlinem? Np. Gustava Netzbanda? Tego nie wiemy. Wiemy za to na pewno, że kafle z tych fabryk, były budulcem pieców w budynku na ulicy Wiosny Ludów w Pile.

Czy były zakupione w wyżej opisanym sklepie? Czy sprowadzone prywatnie? A może przez któreś z towarzystw budowlanych? Trudno powiedzieć.

Dziękuję Pani Urszuli Wojnarowicz-Kaczorowskiej, która zachowała kafle ze swoich pieców i była tak miła, że udostępniła ich zdjęcia.


Źródła:
(*) Zdjęcie z książki "Było takie miasto. Piła na dawnych kartach pocztowych 1896-1944". M. Usurski, R. Ruta.
# Historia przemysłu ceramicznego w Velten
# Ofenfabrik Netzband
# Witnica na starej pocztówce
# Stempel Ofenfabrik Netzband

[Kapralq]

Szukam i szukam a to w terenie, a to w dostępnych źródłach. I tutaj i tam coś się znajdzie ciekawego.
Odnośnie kafla z fabryki w Witnicy (Wietzer Ofenfabrik).

Znalazłem w książce adresowej, że przedstawicielem fabryki na Piłę był Pan Wilhelm Schulz. Punkt znajdował się przy Friedrichstrasse 16 (dzisiejsza Spacerowa).

A w terenie? Znalazłem resztki pieca kaflowego niestety kafle bez sygnatur, zaś cegły szamotowe z widocznymi znakami. Obok powojennych cegieł LZMO znalazła się starsza ze Szczecińskiej fabryki wyrobów szamotowych DIDIER.

Pisałem o tej fabryce wcześniej, ale skoro wątek się powtarza to może kilka słów o założycielu tej fabryki Friedrichu Ferdinandzie Didier.

Produkcję szamotu Didier oparł na miejscowym surowcu, tj. na odkrytych przez siebie w 1849 roku na wzniesieniu Gór Bukowych pokładach żwiru i piasku kwarcowego. Cegła szamotowa w tym czasie była podstawowym materiałem przy budowie licznie wtedy powstających w Niemczech gazowniach. Didier był producentem pierwszych ogniotrwałych retort szamotowych, które dostarczał do gazowni szczecińskiej na Pomorzanach (Stettiner Gaswerke). Znajomość z dyrektorem szczecińskiej gazowni Wilhelmem Kornhardtem i wspólne poszukiwania przy produkcji materiałów ogniotrwałych zaowocowały na przełomie 1864/1865 pomysłem na utworzenie nowej fabryki materiałów ogniotrwałych pod nazwą Chamottefabrik F. Didier.

Całość życiorysu francusko-niemieckiego przedsiębiorcy jak i opis fabryki w źródłach.


Źródła:
# Friedrich Ferdinand Didier. (pomerica.pl)
# Szczecińska Fabryka Wyrobów Szamotowych Didier. (pomerica.pl)
# Książka adresowa Schneidemuhl 1934 r.
# "Było takie miasto. Piła na dawnych kartach pocztowych 1896-1944". M. Usurski, R. Ruta.
# "Piła na zdjęciach lotniczych 1914-1945". M. Usurski, R. Ruta, ks. R. Kulczyński SDB.