dzienniknowy.pl pisze:
Obóz jeniecki GL II w Pile: Żydzi, Tatarzy i Anglicy...
Po pierwszych starciach niemiecko - rosyjskich w Prusach Wschodnich niemieckie władze wojskowe w połowie sierpnia 1914 utworzyły w Pile obóz dla jeńców wojennych z armii rosyjskiej. Klęska Rosjan pod Tannenbergiem 30 sierpnia 1914 r. spowodowała, że miesiąc później w obozie przybywało już prawie 40 tys. jeńców rosyjskich. Później kierowano do niego także jeńców z armii innych państw Ententy: brytyjskiej, francuskiej i belgijskiej.
Obóz GL II Piła, jeńcy rosyjscy przy praniu bielizny (1915). Zbiory prywatne.
Pierwsi jeńcy przyjechali na pilski dworzec kolejowy we wtorek 25 sierpnia i ulicami miasta przeszli w kolumnach do obozu, który znajdował się na dawnym placu ćwiczeń 149 pułku piechoty na końcu ulicy Bydgoskiej. Przeludnienie obozu spowodowało, że jeńcy zaczęli masowo umierać. W listopadzie 1914 r. wybuchła epidemia cholery. Zmarłych Rosjan chowano na starym cmentarzu choleryków w lesie przy ul. Bydgoskiej, na znajdującym się w pobliżu niewielkim cmentarzu ewangelickim, obecnie nieistniejącym cmentarzu przy ul. Mickiewicza, a także na cmentarzu katolickim przy al. Powstańców Wlkp. Wiosną 1915 r. dwa km. na południe od obozu, obok wspomnianego już cmentarza ewangelickiego utworzono na Leszkowie duży cmentarz dla zmarłych jeńców. Do likwidacji obozu w listopadzie 1918 r. pochowano na nim 2967 osób.
Jeńcy rosyjscy i francuscy z Obozu GL II w Pile zatrudnieni przez Otto Wiedebucha przy zakładaniu linii energetycznej w Chodzieży (1918). Archiwum KH.
Cmentarz podzielono na dwanaście kwater według przynależności narodowej i wyznaniowej Spoczęli tam przedstawiciele wielu narodów m.in.: Anglicy, Belgowie, Francuzi, Litwini, Łotysze, Niemcy, Polacy, Rosjanie, Tatarzy i Żydzi, oraz wielu wyznań jak anglikanie, grekokatolicy, rzymscy katolicy, muzułmanie, prawosławni, protestanci i żydzi. Najwięcej wśród nich było żołnierzy armii rosyjskiej, stąd w okresie międzywojennym nekropolia była nazywana rosyjskim cmentarzem (Russen Friedhof). W rosyjskiej części cmentarza znajdowała się niegdyś grekokatolicka kaplica pw. Zmartwychwstania Pańskiego. Wzniesiono ją z datków jeńców rosyjskich tego wyznania dla upamiętnienia ich zmarłych kolegów.
W okresie międzywojennym artykuły 225 i 226 VI części traktatu wersalskiego z 28 czerwca 1919 r. zobowiązały państwo niemieckie do opieki nad grobami jeńców. W latach dwudziestych część ciał żołnierzy francuskich i brytyjskich ekshumowano i przeniesiono do ich rodzinnych stron. Z Francji i Wielkiej Brytanii napływały także pieniądze przeznaczone na pielęgnację grobów. Utrzymanie grobów jeńców rosyjskich spadło na barki władz miejskich Piły, gdyż Rosja Sowiecka nie wykazała w tym względzie żadnego zainteresowania. Latem 1934 r. na polecenie władz zdewastowano kwaterę żydowską. Pochodzącymi stamtąd macewami umocniono brzegi Gwdy w rejonie Leszkowa. Czasy II wojny światowej cmentarz przetrwał w dobrym stanie, nie zaszkodziły mu także walki o miasto w styczniu i lutym 1945 r.
Sekcja ckm, drugi z prawej Józef Pieczyński (1915). Zbiory prywatne.
Po wojnie cmentarz jeniecki ulegał stopniowej dewastacji. Rozebrano kaplicę, część pomników, ogrodzenie i bramy wejściowe, a także zniszczono lub rozkradziono wiele nagrobków. W 1983 r. wpisano go do rejestru zabytków i w następnych latach częściowo odrestaurowano. Ustawiono dwa nowe pomniki i odnowiono istniejące, utwardzono alejki, zrekonstruowano niektóre nagrobki. Na przełomie XX i XXI wieku także miały miejsce akty wandalizmu i dewastacji, jak niszczenie macew oraz kradzież metalowych elementów ogrodzeń pomników. Do dzisiaj zachowały się trzy pomniki: żołnierzy rosyjskich narodowości polskiej, litewskiej i łotewskiej, jeńców rosyjskich pochodzenia niemieckiego i jeńców brytyjskich. Pozostałe trzy pomniki nie przetrwały do dziś. Upamiętniały one żołnierzy pochodzenia żydowskiego, mahometan oraz żołnierzy francuskich i belgijskich. Pierwszy zniszczyli Niemcy a dwa ostatnie zniszczono w czasach PRL.
Cmentarz jeniecki położony na południowy wschód od Piły, ok. 2,5 km od centrum miasta, przy asfaltowej szosach łączącej szosy do Kaczor i Ujścia mógłby być wspaniałą atrakcją turystyczną (ul. Na Leszkowie). Tym bardziej, że po przeciwnej stronie drogi znajdują się dwa cmentarze: wojenny żołnierzy sowieckich i polskich z okresu II wojny światowej oraz ewangelicki. Na samym cmentarzu jenieckim, w jego rzymskokatolickiej części jest pomnik warty szczególnego szacunku. Pomnik żołnierzy rosyjskich narodowości polskiej, litewskiej i łotewskiej jest najstarszym polskojęzycznym monumentem na terenie Piły. Szczęśliwie przetrwał Republikę Weimarską i III Rzeszę. Ma formę krzyża z białego marmuru umieszczonego na wysokim postumencie. Nie ma niestety figury Chrystusa. Pozostały po niej dwie duże odstające na krzyżu śruby. Na przedniej ścianie cokołu znajduje się tablica w trzech językach z cytatem z Apokalipsy św. Jana:
I otrze Bóg wszelką łzę z oczu ich a śmierci dalej nie będzie, ani smutku, ani krzyku, ani boleści. Objaw. św. Jana 21,4. zmarłym w niewoli jeńcom Polakom, Litwinom i Łotyszom poświęcają Rodacy. 1916.
Pomnik powstał z inicjatywy ks. Józefa Bakalarczyka - obozowego kapelana polskich żołnierzy. Fundusze zebrał dr Jan Karchowski z Poznania, który sam dał dużą sumę na ten cel. Wykonał go poznański kamieniarz Stefan Michalski, a 15 sierpnia 1916 r. poświęcił go ks. Bakalarczyk.
W 1 kompanii wartowniczej obozu GL II w Pile służył Józef Pieczyński (1872 - 1960) z Margonina. W okresie od maja 1915 r. do grudnia 1917 r. przesłał swojej żonie Antoninie kilkanaście zdjęć i pocztówek z Piły. Pisał dobrze po polsku mimo iż nie chodził nigdy do polskiej szkoły. Kilka z nich zachowało się do dzisiaj.
Waldemar L. Janiszewski - Za pomoc dziękuję Marii Dziuma i Janinie Pawlak z Margonina.
(28 listopada 2009)
Źródło: www.dzienniknowy.pl 
. Musiałem zrobić zdjęcia pomników na owym cmentarzu, bo potrzebowałem je na prezentację zaliczeniową na Geomorfologię. Z chęcią bym je wyrzucił ale niestety nie miałem przy sobie żadnego worka, a do plecaka ich przecież nie wsadzę.
