Friedrich-Ebert-Straße

Breite Straße (Szeroka)

Albrecht Hohenzollern (1809-72) -  generał, młodszy brat króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV i cesarza Niemiec Wilhelma I.

Stefan Okrzeja (1886-1905) - działacz Organizacji Bojowej PPS, stracony za przeprowadzenie zamachu na komisariat carskiej policji.

Przymiotnik „Alte” dodano do nazwy po wybudowaniu nowego dojazdu do dworca kolejowego - patrz hasło Neue Bahnhofstraße.

14 lutego 1945 r. - data wyzwolenia Piły przez wojska radzieckie i polskie.

kpr. Piotr Konieczka (1901-39) - prawdopodobnie pierwsza ofiara II wojny światowej. Zginął 1 września 1939 r. o godz. 1:40 w obronie posterunku granicznego w Jeziorkach k. Piły.

Nazwa niemiecka upamiętniała morską bitwę jutlandzką (bitwę na Skagerraku) między flotami: brytyjską a niemiecką w 1916 r.

Rugia - wyspa na Bałtyku u wybrzeży Niemiec, do XII w. pod władzą Słowian.

Przed 1945 r. tę część miasta nazywano staropolską nazwą „Bagna” lub zniemczoną „Baggen”.

Feliks Nowowiejski (1877-1946) - kompozytor, dyrygent, autor melodii Roty.

Bergenhorst - folwark przy obecnej ul. Lutyckiej.

Lutycy = Wieleci - grupa plemienna Słowian połabskich.

Przemysław = Przemysł II (1257-96), król Polski, zamordowany w Rogoźnie; nazwę ulicy zmieniono ze względu na mylenie jej z ul. Przemysłową.

al. Ludowego Wojska Polskiego (1983-89)

Bohaterów Stalingradu (do 1983/ obecna ul. Spacerowa do 2017)

Edwarda Osóbki-Morawskiego

Częścią Berliner Straße był odcinek obecnej ul. Spacerowej od ul. Dzieci Polskich do al. Wojska Polskiego. Patrz też hasło al. Wojska Polskiego na końcu zestawienia.

Edward Osóbka-Morawski (1909-97) - polityk socjalistyczny, premier Polski w l. 1944-47.

Mariana Buczka (do 2017)

Grzegorza Piramowicza (łącznie z ul. 1 Maja)

Marian Buczek (1896-1939) - działacz komunistyczny, poległy w wojnie obronnej 1939 r.

ks. Grzegorz Piramowicz (1735-1801) - pedagog, działacz oświatowy, jezuita.

Między al. Wojska Polskiego a ul. Konarskiego. Nazwa niemiecka pochodziła od „Browaru Górskiego” znajdującego się przy obecnej al. WP.

Wincenty Kadłubek (zm. 1223) - biskup krakowski, autor kroniki Polski.

Między al. Jana Pawła II a ul. Wodną/Piekarską.

Wg Karla Boese ulica miała prowadzić do pierwszego mostu na Gwdzie. Możliwe także pochodzenie nazwy od mostu na rzeczce Młynówce.

Nazwa niemiecka pochodziła od nasypu, po którym ulica prowadziła do 1975 r. na wiadukt nad torami kolejowymi.

Nazwa „Beamtenstraße” widoczna jedynie na planie miasta z 1925 r.

Regierungsplatz (Pl. Rządowy)

Pferdemarkt (Rynek Koński)

Küddowstraße (Gwdziańska)  (odcinek do ul. Śniadeckich)

Eichberger Weg (odcinek za ul. Śniadeckich)

Eichberg = Dębiaki (osada w rejonie obwodnicy DK10).

W połowie lat 30. XX w. nazwę Küddowstraße przeniesiono na pobliską uliczkę - patrz hasło Küddowstraße.

Nazwa niemiecka pochodziła od zakładów przetwórstwa drzewnego Fea-Werke usytuowanych na miejscu obecnych zakładów Signify. Ich nazwa z kolei pochodziła od FEA 2 (skrót od Fliegerersatz Abteilung Nr. 2 - Lotniczy Oddział Uzupełnień nr 2), jednostki lotnictwa stacjonującej w tym miejscu w okresie I wojny światowej.

Joachim Lelewel (1786-1861) - historyk, polityk.

Firchau = Wierzchowo Człuchowskie.

ks. Jan Ignacy Bocheński (1755-1812) - proboszcz parafii św. Jana w Pile, urzędnik Księstwa Warszawskiego, historyk amator.

Nazwa niemiecka pochodziła od istniejącego w tym rejonie lotniska.

Franciszek Żwirko (1895-1932) i Stanisław Wigura (1903-32) - lotnicy, zwycięzcy międzynarodowych zawodów Challenge 1932, zginęli tragicznie.

Franz Seldte (1882-1947) - polityk nazistowski, minister pracy.

Johann Caspari (1888-1984) - starosta krajowy Marchii Granicznej Poznań-Prusy Zachodnie (ze stolicą w Pile) w l. 1922-33.

Bohaterów Stalingradu (do 2017)

Michała Roli-Żymierskiego

Friedrich = Fryderyk II Wielki (1712-86), król Prus.

Michał Rola-Żymierski (1890-1989) - marszałek Polski, dowódca Armii Ludowej, minister obrony narodowej w l. 1944-49.

Fritz Reuter (1810-74) - pisarz, tworzący w języku dolnoniemieckim.

Wojciech Bogusławski (1757-1829) - aktor, dramatopisarz, reżyser, ojciec polskiego teatru.

Juliana Marchlewskiego (do 1989)

Ogrodowa

Do połowy lat 30. XX w. początkowy odcinek pod nazwą Jastrower Straße stanowił jedną ulicę z obecną ul. Popiełuszki.

Julian Marchlewski (1866-1925) - działacz komunistyczny, w 1920 r. przewodniczący Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski.

Boczna od al. Niepodległości wzdłuż Gwdy, obecnie bez nazwy. Nazwa niemiecka pochodziła od garbarni, założonej w 1786 r. przez Johna Wallisa z Worcester.

Leon Wyczółkowski (1852-1936) - malarz, grafik.

Gönne = Płociczno (Gonie), nieistniejąca już wieś w pobliżu Dobrzycy.

Bracia Jan Śniadecki (1756-1830) - astronom, matematyk i Jędrzej Śniadecki (1768-1838) - lekarz, biolog, chemik i filozof.

Ulica biegła od ul. Witaszka do ul. Konopnickiej wzdłuż budynków Urzędu Miasta i Exalo Drilling.

ks. Bolesław Domański (1872-1939) - proboszcz w Zakrzewie, prezes V Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech.

Georg Friedrich Händel (1685-1759) - kompozytor.

Karol Kurpiński (1785-1857) - kompozytor, dyrygent.

Hermann Hantke - właściciel fabryki papy przy obecnej ul. Okrzei, przez którego grunty poprowadzono nową ulicę.

Wincenty Pol (1807-72) - poeta, geograf.

Wg Karla Boese: „Ort = koniec, szczyt”.

Michał Kleofas Ogiński (1765-1833) - kompozytor, podskarbi wielki litewski.

Olędrzy - osadnicy z Niderlandów i Fryzji, którzy w XVII-XVIII w. zakładali wsie w zachodniej Polsce.

Bolesław Limanowski (1835-1935) - działacz socjalistyczny i niepodległościowy.

Ulica powstała w rejonie obszaru leśnego nazywanego „Kleine Heide” (po wojnie nazwa przetłumaczona na „Mały Borek”).

Bronisław Trentowski (1808-69) - filozof mesjanista, pedagog.

Marcelego Nowotki (do 1998)

Rycerska

Heimstätte - dosłownie „domostwo”. Nazwa ulicy pochodziła od nowych osiedli budowanych w tym rejonie w latach 20. XX w.

Marceli Nowotko (1893-1942) - działacz komunistyczny, pierwszy przywódca PPR.

Jan Brzechwa (właśc. Jan Lesman, 1898-1966) - poeta, autor bajek i wierszy dla dzieci.

Hermann Löns (1866-1914) - dziennikarz i pisarz zamieszkały w Wałczu, poległy w I wojnie światowej.

Romuald Traugutt (1826-64) - generał, ostatni dyktator powstania styczniowego.

Nazwę „Czarnej Drogi”, pochodzącej od koloru nawierzchni, nosiła żużlowa droga po północnej stronie torów kolejowych, obejmująca pierwotnie m.in. obecne ul. Zakopiańską i Pomorską.

Hertha - imię żeńskie; nazwa ulicy pochodzi od mającego tu stadion klubu sportowego Hertha Schneidemühl.

Biegła od obecnej al. Powstańców Wlkp. przez ul. Roosevelta do stadionu żużlowego. Z zabudowy zachowała się jedna kamienica.

Pochodzenie nazwy niemieckiej nieznane. Wg Karla Boese: „Z pewnością widywano tu czarownice”.

Berliner Platz (pl. Berliński)

Brunnenplatz (pl. Studzienny)

Pierwotna nazwa pochodziła od znajdującej się tu studni dla przedmieścia Miejska Góra.

Horst Wessel (1907-30) - bojówkarz nazistowski zabity przez komunistów, autor hymnu NSDAP. Postać często wykorzystywana w propagandzie III Rzeszy.

Logenstraße (Loży) (odcinek od ul. Piekarskiej do ul. Popiełuszki)

Jastrower Chaussee (Szosa Jastrowska)

Od pl. Domańskiego w stronę d. cmentarza żydowskiego.

Karol Hohenzollern (1801-83) - generał, młodszy brat króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV i cesarza Niemiec Wilhelma I.

Wcześniejsza nazwa pochodziła od znajdujących się w tym rejonie stajni, obsługujących targ koński na pl. Staszica.

Karl Krause (zm. 1934) - burmistrz, następnie nadburmistrz Piły w l. 1903-30.

Nazwę „Lindwurmbrücke” nosił most drewniany istniejący w tym miejscu do 1924 r. Lindwurm - stworzenie z germańskiego folkloru o wyglądzie wielkiego węża, bezskrzydły smok. Wg Karla Boese nazwa mostu pochodziła od jego kształtu.

Ludwik Waryński (1856-89) - działacz socjalistyczny, założyciel partii „Proletariat”.

Karol Hohenzollern (1801-83) - generał, młodszy brat króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV i cesarza Niemiec Wilhelma I.

W 1989 r. połączono dotychczasowe: pl. Wojska Polskiego i ul. Domańskiego tworząc obecny pl. Domańskiego.

ks. Bolesław Domański (1872-1939) - proboszcz w Zakrzewie, prezes V Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech.

Carl August Koehlmann (zm. 1877) - przedsiębiorca, założyciel koncernu, którego częścią była krochmalnia w Pile (obecne Zakłady Przemysłu Ziemniaczanego).

Obecna nazwa ulicy jest efektem błędnego tłumaczenia nazwy niemieckiej (Kohle = węgiel).

Brauerstraße (Piwowarska) 

Feldstraße (Polna) (obecna ul. Witosa)

Do lat 30. XX w. były to trzy odrębne ulice:

1. Feldstraße - obecna ul. Witosa
2. Brauerstraße - obecna ul. Browarna oraz odcinek ul. Młodych od ul. Browarnej do torów kolejowych do Bydgoszczy
3. Königsblicker Straße - odcinek ul. Młodych za torami kolejowymi do Bydgoszczy

Ul. Witosa została wydzielona z ul. Walki Młodych w 1983 r.

Związek Walki Młodych - organizacja młodzieżowa Polskiej Partii Robotniczej, istniejąca w l. 1943-48. Siedziba pilskiego oddziału prawdopodobnie znajdowała się przy tej ulicy.

Między al. Powstańców Wlkp. a ul. Dąbrowskiego, obecnie bez nazwy.

Do połowy lat 30. XX w. nazwę Küddowstraße nosił początkowy odcinek późniejszej Eichberger Straße (ul. Dąbrowskiego).

Między ul. Wyspiańskiego a ul. Żeromskiego. Obecna ul. Grottgera znajduje się w innej części miasta.

Artur Grottger (1737-67) - rysownik, malarz, autor grafik o powstaniu styczniowym.

Liebental = Krzewina (wieś w gm. Kaczory).

Tytus Chałubiński (1820-89) - lekarz, przyrodnik, prekursor taternictwa.

Karl Litzmann (1850-1936) - generał w I wojnie światowej, polityk nazistowski.

Obecna nazwa jest efektem błędnego tłumaczenia nazwy niemieckiej: okupowana przez nazistowskie Niemcy Łódź w l. 1940-45 nosiła nazwę Litzmannstadt na cześć gen. Litzmanna.

Neuer Markt (Nowy Rynek)

Friedrichsmarkt (Rynek Fryderyka)

pl. Powstańców Wielkopolskich (do 1976)

Stary Rynek

Helmuth von Moltke (1800-91) - pruski feldmarszałek, szef sztabu generalnego, teoretyk wojskowości.

Nazwa „Kirchhofstraße” pochodziła od zlikwidowanego w 1835 r. starego cmentarza ewangelickiego, położonego na rogu ul. Kilińskiego i Sikorskiego w miejscu budynku Sikorskiego 9 (d. DK „Kolejarz”).

Jan Kiliński (1760-1819) - szewc, przywódca mieszczan warszawskich podczas powstania kościuszkowskiego.

pl. Zwycięstwa (część)

Młyńska

Joachim Nettelbeck (1738-1824) - burmistrz Kołobrzegu w trakcie oblężenia w 1807 r.

Obecną nazwę ulicy nadali w 1945 r. osiadli tu kolejarze, którzy przybyli do Piły jako jedni z pierwszych polskich osadników.

Karola Marksa (do 1993)

Warszawska

Ulica z wiaduktem nad torami kolejowymi.

W 1993 r. dotychczasową ul. Marksa włączono do pl. Konstytucji 3 Maja.

Ulica biegła wzdłuż linii kolejowej do Szczecinka, którą przesunięto w latach 50. w trakcie rozbudowy lotniska.

Połabianie - określenie plemion zachodniosłowiańskich zamieszkujących obszar między Odrą a Łabą.

W 1989 r. połączono dotychczasowe: pl. Wojska Polskiego i ul. Domańskiego tworząc obecny pl. Domańskiego.

ks. Bolesław Domański (1872-1939) - proboszcz w Zakrzewie, prezes V Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech.

al. Ludowego Wojska Polskiego (1983-1989)

Parkowa

Plöttke = Płotka, osada na końcu ul. Wawelskiej.

Obecna nazwa pochodzi od cegielni „Wawel”, usytuowanej na terenie późniejszego RDM (ob. Pol-Dróg).

gen. Karola Świerczewskiego (do 1993)

Poznańska

Spotykana także pisownia Propsteistraße. Założona na gruntach dawnego folwarku proboszczowskiego.

Jan Bosko (Giovanni Bosco, 1815-88) - włoski duchowny, założyciel zgromadzenia salezjanów.

Spokojna

1 Maja

Boczna od ul. 1 Maja w stronę wieżowców. Z zabudowy zachowały się 3 kamienice (obecnie z adresami pl. Konstytucji 3 Maja).

Albrecht von Roon (1803-79) - pruski feldmarszałek, minister wojny.

Ulica została wybudowana w 1783 r. jako grobla przez bagna, łącząca Piłę z przedmieściem Miejska Góra.

dr Arnold Drygas (1876-1906) - urodzony w Pile lekarz i podróżnik.

Feliksa Dzierżyńskiego (do 1989)

3 Maja

Do połowy lat 30. XX w. jako Jastrower Straße tworzyła jedną ulicę z początkowym odcinkiem obecnej ul. Kolbego.

Saara - obszar w zachodniej części Niemiec, po I wojnie światowej pod zarządem Ligi Narodów, w 1935 r. po referendum ponownie przyłączony do Niemiec.

mjr Aleksandra Siemiradzkiego (1968-2017)

Kresowa (do 1968)

Sandsee = Jez. Piaszczyste.

Nazwę „Siedlerstraße” nosiła uliczka między obecną ul. Wysoką a ul. Słoneczną, w miejscu której w latach 30. XX w. wybudowano szosę do Trzcianki.

Henryk Siemiradzki (1843-1902) - malarz.

mjr Aleksander Siemiradzki (1923-45) - radziecki wojskowy polskiego pochodzenia poległy w walkach o Piłę, pochowany na cmentarzu w Leszkowie. Nazwę ulicy oficjalnie zmieniono w ramach ustawy dekomunizacyjnej, jednak już wcześniej na mapach była ona oznaczana jako „ul. Henryka Siemiradzkiego”.

pl. Powstańców Wielkopolskich (1968-76)

ul. mjr Aleksandra Siemiradzkiego (do 1968)

Obecnie droga wzdłuż południowej pierzei pl. Zwycięstwa. Nazwa „Kleine Kirchenstraße” pochodziła od kościoła katolickiego św. Janów (w miejscu Hotelu Gromada).

Albert Leo Schlageter (1894-1923) - bojówkarz Freikorpsu, dywersant rozstrzelany przez wojsko francuskie w zagłębiu Ruhry. Postać często wykorzystywana w propagandzie III Rzeszy.

mjr Aleksander Siemiradzki (1923-45) - radziecki wojskowy polskiego pochodzenia poległy w walkach o Piłę, pochowany na cmentarzu w Leszkowie. W 1968 r. nazwę ulicy przeniesiono na obecną ul. Siemiradzkiego.

Stöwener Straße (Stobieńska) (odcinek od ul. Orzeszkowej do pl. Inwalidów)

Schreberweg (odcinek za pl. Inwalidów)

Nazwa niemiecka pochodziła od kuźni znajdującej się niegdyś na początku ulicy.

Moritz Schreber (1808-61) - lekarz, propagator tworzenia ogródków działkowych.

Franz Schubert (1797-1828) - kompozytor austriacki.

Karol Namysłowski (1856-1925) - kompozytor, dyrygent.

ul. Poznańska (do 1979)

Strzelecka

Forststraße (Leśna) (odcinek od al. Powstańców Wlkp. do ul. Chodkiewicza)

Selgenauer Chaussee (Szosa Zelgniewska) (odcinek za ul. Chodkiewicza)

Friedrich Wilhelm von Seydlitz (1721-73) - pruski generał, dowódca kawalerii.

Wojciech Bartosz Głowacki (zm. 1794) - polski chłop, bohater insurekcji kościuszkowskiej.

Most Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (1958-68)

Most Tadeusza Kościuszki

Glubschiner Weg

Glubczyner Weg

Nazwa niemiecka pochodziła od stawów-glinianek, będących pozostałością istniejących w tym miejscu dwóch cegielni. Dwa stawy położone najbliżej obecnej ul. Drzymały zostały zasypane w latach 30. XX w., pozostałe istnieją do dziś.

Michał Drzymała (1857-1937) - polski chłop, w latach 1904–09 prowadził spór z administracją Królestwa Prus o pozwolenie na budowę domu; ostatnie lata życia spędził w Grabównie k. Piły.

Wincentego Pstrowskiego (do 1989)

Toruńska

Franciszek Witaszek (1908-43) - lekarz, przywódca Związku Odwetu okręgu poznańskiego, zamordowany przez Niemców.

Wincenty Pstrowski (1904-48) - górnik, przodownik pracy.

Ludwig Uhland (1787-1862) - poeta, literaturoznawca.

Ludwik Kondratowicz (Władysław Syrokomla, 1823-62) - poeta

Na Staszycach, przedłużenie ul. Zatorskiej przez las w stronę Ługów Ujskich.

Usch Hauland = Ługi Ujskie.

Olega Matwiejewa (do 2017)

Zachodnia

Nazwa niemiecka pochodziła od kawiarni „Westend”, znajdującej się na miejscu parku przyszpitalnego. Nazwa kawiarni z kolei pochodziła od dzielnicy West End w Londynie.

kpt Oleg Matwiejew (1917-45) - oficer radziecki, lotnik 1 pułku lotnictwa myśliwskiego „Warszawa”, poległy w walkach o Piłę.

Christoph Martin Wieland (1733-1813) - poeta, prozaik.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer (1865-1940) - pisarz.

pl. Ludwika Waryńskiego

pl. Wolności

Dawne centrum dzielnicy żydowskiej, obecnie część al. Piastów między ul. Ossolińskich a ul. 1 Maja.

Wilhelm I Hohenzollern (1797-1888) - król Prus od 1861 r., cesarz Niemiec od 1871 r.

Ludwik Waryński (1856-89) - działacz socjalistyczny, założyciel partii „Proletariat”.

Wilhelm I Hohenzollern (1797-1888) - król Prus od 1861 r., cesarz Niemiec od 1871 r.

Ossolińscy - polski ród magnacki. Józef Maksymilian Ossoliński był założycielem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich (Ossolineum).

Na terenie Kuźnicy Pilskiej - dokładna lokalizacja nieznana.

Zabelsmühl = Czaplino (osada przy drodze z Dobrzycy do Starej Łubianki).

Nazwa niemiecka pochodziła od wzniesionego w 1844 r. arsenału Obrony Krajowej (obecnie budynek nr 1).

ks. Grzegorz Piramowicz (1735-1801) - pedagog, działacz oświatowy, jezuita.

Janka Krasickiego (1968-93)

Ceglana (do 1968)

Nazwa pochodzi od cegielni, znajdującej się niegdyś w miejscu Zespołu Szkół Technicznych.

Janek Krasicki (1919-43) - działacz młodzieżowego ruchu komunistycznego, zamordowany przez Niemców.

Hans Joachim von Zieten (1699-1786) - pruski generał kawalerii.

gen. Józef Sowiński (1777-1831) - dowódca obrony Woli podczas powstania listopadowego.

al. Ludowego Wojska Polskiego (1983-1989)

ul. XXX-lecia Ludowego Wojska Polskiego (1973?-1983)

pl. Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (do 1992)

pl. Wolności